Барыс Пятровіч - Сон між пачвар

З таго часу прайшло шмат гадоў. Я пісаў ужо, што было гэта ў далёкім, даўнім дзяцінстве, якое скончылася для мяне разам з тым стрэлам, што зрабіў мяне калекам. Так, я зараз хаджу гэтаксама, як і той дзед. Правая нага не згінаецца ў калене, і я паўколам доўга цягну яе па зямлі...

I яшчэ: я забыў напісаць, што цяпер я працую вартаўніком у калгасным садзе. У мяне ёсць стрэльба...

2

Дзверы хлеўчука бязгучна пагойдваліся ўлева-ўправа пад лёгкім летнім ветрыкам. Вечаровая цішыня прагна ўслухоўвалася ў сябе. Мае крокі аддаваліся ў ёй незвычайна чутна і гулка. Быццам недзе пада мной была пустата.

Адно не выключала другога.

Падумаўшы гэтак, я ўзяў заступ, што прытоена стаяў ля сцяны.

Зямля лёгка паддавалася рыдлёўцы, хоць сцяжына і была добра ўтаптаная. Першыя паўметра я выкапаў неўпрыкметку. Далей стала цяжэй, на лбе выступіў казытлівы пот, галава стала цяжкой ад напружання. Яшчэ праз паўметра, калі немагчыма было ўжо седзячы наверсе выцягваць рыдлёўку з жоўтым, бы пафарбаваным, пяском, я падняўся з каленяў.

Нейкай пэўнай думкі не было. Проста стала цяжка. Я выпрастаўся — да хрусту ў касцях — і агледзеўся. За рэдкім плотам пад яблыняй пластом ляжалі паданкі, далей чырванелі на калівах тлустыя памідоры, яшчэ далей, ля небасхілу, сінеў лес.

Я крыху пастаяў і стомлена пасунуўся з двара на вуліцу. На адной з лавак сядзелі двое. Перашэптваліся — і яна ціхенька смяялася.

— Паслухай, Алесь, давай да цябе па яблыкі зла-зім,— крыкнуў хлопец. Па голасе я пазнаў суседа Кольку. «Злазім да цябе па яблыкі...» — было нашым даўнім жартам.

- Пачакайце. Я вынесу...

У прыпол сарочкі я хутка назбіраў белага наліву і накіраваўся на вуліцу. Дзверы хлеўчука раптам пранізліва зарыпелі. Я азірнуўся на поўнай хадзе і... з усяго маху ўляцеў у яміну з рыдлёўкай.

Калі я ачуўся, яблыкі яшчэ раскочваліся. Але рыдлёўка валялася ўжо далёка наперадзе. Тугі боль сцяў-скаваў цела.

Я выпаўз з яміны, трохі паляжаў. Першыя буйныя зоркі віселі нізка-нізка і працягвалі да мяне свае вострыя праменьчыкі. Адна слязінка забралася ў вуха і казытала там.

Я ўстаў і пайшоў на вуліцу.

- А дзе ж хвалёныя яблыкі? — тузануў мяне за плячо Колька, калі я падсеў побач.

- Там...

- Мо збегаць самому?

- Давай...

- Вечар сёння ў мяне нейкі няўдалы, тлумны,— сказаў я дзяўчыне пасля таго, як Колька пайшоў.— Яміну не выкапаў, яблыкі рассыпаў... I хляўчук не зачыніў... Забыўся. Ты прабач, пакіну цябе. Пайду зачыню дзверы.

3

Папярочкі ападалі, асыпаліся адна за адной. А потым упала і ўся лесвіца. Аднак на самай вяршаліне дрэва застаўся вісець чалавек. Ен трымаўся за галіну адной рукой, а другой усё яшчэ стараўся дацягнуцца да яблыка і нібы не заўважаў, што драбіны разваліліся. Галіна ад яго важкага цела згіналася і патрэсквала, але перш чым яна адламалася, чалавек паспеў нагамі абхапіць дрэва. Цяпер яблык быў блізка. Чала-век падабраў галіну, рэзка падцягнуў яе і сарваў яблык.

Можна было святкаваць перамогу. Чалавек усміхнуўся некаму ўверсе, можа, сонцу, ласкава абцёр яблык, павярнуўся да мяне, і цяпер, нарэшце, я добра разгледзеў яго: невыразны, смуглаваты, акруглы твар, тонкі нос, чорныя, жывыя, нават вяртлявыя вочы, маленькія пульхныя губы — чалавек нібы пазіраваў мне, і я адчуў сябе фатографам. Вяршаліна яблыні амаль не засланяла твар, але сонца падала звысоку, і таму пад носам плямаю лёг чорны цень. Я, калі б быў фатографам, крыху прыўзняў бы яму галаву і папрасіў бы адламаць ад яблыні яшчэ адну галіну. Каб не замінала...

Чалавек трохі споўз па дрэве ўніз і добра ўладкаваўся на тоўстай галіне, потым зашпіліў гузікі на кашулі, сцёр са штаноў шматкі кары, яшчэ раз абцёр яблык і смачна адкусіў яго...

Муляж гэтага яблыка зараз захоўваецца ў музеі. Той чалавек вырас і стаў героем сваёй краіны. Пра яго напісана шмат успамінаў. I найпершыя — мае. Яго смяртэльны подзвіг гісторыкі часта параўноўваюць з тым, што здзейсніў ён у дзяцінстве, дастаючы яблык, калі пад ім, адбіраючы дарогу назад, зламалася ле-свіца...

А я шкадую, што не змог яго ў той дзень сфатаграфаваць.

4

Мяне спыталі: дзе ты хочаш жыць?

Я адказаў: на Беларусі. I нарадзіўся.

Вакол было чырвона і ціха. I я закрычаў...

Я памятаю сябе гадоў з трох. Вялізныя дрэвы, высокая трава, аграмадныя яблыкі: аберуч не абняць. Побач — мама. Вакол — Радзіма. I дрэвы, і трава, і яблыкі — усё Радзіма. Тады мне гэтага было дастаткова, каб Радзіму адчуваць Радзімай.

Цяпер — мала. I згасла тое пачуццё Радзімы.