Алесь Разанаў - З апокрыфа ў канон

Невымоўнае — сарцавіна «я».

«Я» не творыць скарбу, яно яго знаходзіць у тым, што ёсць, і ў тым, што ёсць, норна знаходзіць найменне. Яна знаходзіць тое, што нейкім чынам ужо знайшлося само.

Калодзеж таксама жывая з'ява, яго жывяць токі, што вынікаюць з патаемных пачаткаў. Вада ведае, і найменне, якое здабывае норна з глыбіні калодзежа, патаемным чынам ведае скарб. Якім патаемным чынам, заўсёды застаецца не вытлумачаным і ўсякі раз невытлумачальным, і норна дае, што атрымлівае сама. Усяго яна не можа даць, а той, хто прыходзіць, усяго не можа прыняць.

Усякі раз і заўсёды слова — суадпаведныя веды.

Каб займець найменне, усякі раз скарб суадносіўся з глыбінёй, і глыбіня адгукалася на яго словам усякі раз іншым, сувымерным таму, што прыносілася. У слове ўтрымліваецца тая адзінкавасць, што ўтрымлівае ў сабе меру.

Розныя скарбы розныя словы, і мера не канчатковая, і таму, што яна не канчатковая, той, хто вымаўляе верш, выпраўляецца ў наступную вандроўку. Яго шлях туды ўжо загадзя ўтрымлівае ў сабе зварот.

Слова мае далёкае: у далечыні слова прысутнічае рэч, і таму яно звернута да рэчы; рэч мае глыбокае: у глыбіні рэчы прысутнічае слова, і таму яна скіравана да слова.

Скарб даецца паэту знутры, ці з глыбіні яго самога, і каб гэта адбылося, паэт мусіць апынацца там, дзе скарб не «цуд» і не «сон», а выява самой рэчаіснасці.

Шлях дзейсніцца такім чынам, што той, хто ідзе, выходзіць з сябе: спачатку — уваходзячы з блізіні ў далечыню, тады — выходзячы з далечыні ў блізіню, спачатку — ператвараючы яву ў сон, тады — сон у яву. Ненайменаваны скарб — сон, найменаваны сон — скарб.

Слова «спіць на дне». Яно не сон, а ў сне, і ведае сон знутры.

Сном яднаюцца далечыня і блізіня і яднаюцца так, што ў ім няма ні далечыні, ні блізіні,

Норна адгукаецца на паэтава прыйсце: паэт — гук, норна — водгук, і тое, што дае водгук гуку, — гэта зварот. Водгук дае гуку зварот, і ў звароце скарб атрымлівае слова. Слова ўзнікае тады, калі водгук супадае з гукам, адлюстраванне з вобразам, тое, што гаворыць, з тым, што гаворыцца; узнікаючы, яно разумее тое, што азначае.

Водгук — гукавое люстэрка гуку: ён утварае калодзеж і ў ім хаваецца.

Гук прадведвае водгук, водгук ведае гук.

Імя ўжо ведае пра здабыты скарб, і скарб вядзе вандроўцу да свайго імя. Да таго як вандроўца займее скарб, ён не мае падставы ісці да калодзежа норны і, магчыма, нават не ведае дарогі да яго. Гэтую дарогу яму адкрывае і робіць яе магчымай здабыты скарб.

Між далечынёй і глыбінёй існуе патаемная ўзаемаадносіна. Глыбіня — перакуленая ў блізіню далечыня. Сон узыходзіць з патаемных глыбіняў існасці і адкрывае абсяг, куды яшчэ не заходзілі словы і які яшчэ не засялялі рэчы. Абсяг вабіць і сам вабіцца далей — у безназоўнае, у бяскрай. Слова ўзыходзіць адтуль, з безназоўнасці, і чым далейшае яно, безназоўнае, тым больш слова сон і тым менш рэч. Рэч, пакуль яна не здзейснілася, «сніць» слова, а калі здзяйсняецца — ведае.

Сон лічыцца спраўджаным, калі ў рэчаіснасці адбываецца нешта, што пэўным чынам яму адпавядае. Спачатку сон ідзе насустрач рэчаіснасці, тады рэчаіснасць насустрач сну. Але ці не былі рэчаіснасць і сон некалі недзе нечым адзіным? I ці не ёсць яны нечым адзіным і цяпер? Калодзеж заглыблены ў гэтае недзе, і найменні адтуль.

Калодзеж ёсць своеасаблівы цэнтр рэчаіснасці, ён ведае яе адпачатку, і словы, якія ў ім ўзнікаюць, узнікаюць як водгук і адказ на тое, што паэт прыносіць з сабою, і тое, на што яны звернуты, яны распазнаюць і разумеюць.

У чалавеку таксама ёсць калодзеж і ёсць такім чынам, што пра яго чалавек ведае ўскосна — праз тое, што выяўляецца і аб'яўляецца з патаемнай глыбіні, куды ён не можа зазірнуць. Тут нічога не прыналежыць чалавеку напоўніцу, гэта сфера, дзе ўладарыць патаемнае, і чалавек туды мае адно толькі доступ. Аднак доступ ён мае.

Заходзячы далёка, той, хто заходзіў, аддаляў далечыню. Усякі новы скарб, каб быць менавіта скарбам, усякі раз мусіў быць далейшым: тымсамым скарбам на тымсамым месцы яго ўжо не магло быць, ён быў адтуль ужо ўзяты. Далечыня не проста месца, якое, не залежачы ні ад кога, зауседы застаецца там, дзе яно ёсць; яна не месца, а велічыня, і наўпрост залежыць ад таго, хто ідзе і хто заходзіць у яе абсягі.

I ўсякі новы раз, каб апынуцца сам-насам са скарбам, вандроўца мусіць заходзіць усё далей, і ўсякі новы раз далечыня аддаляецца — захоўваючы сябе і хаваючы ў сабе тое, што для вандроўцы скарб.

У тым, што вандроўца (паэт) прыходзіць да калодзежа і чакае, што норна дасць таму, што ён прынёс з сабою, найменне, выяўляцца старажытная таямніца: творчасць — сутворчасць. У ёй саўдзельнічаюць два пачаткі: чалавек і багіня, у дадзеным выпадку «я» і норна. Таямніца старажытная, а норна сівая. Аднак на гэты раз сутворчасці не адбываецца, і вымогі норны знайсці найменне марныя. Наймення ў калодзежы не аказваецца, а выдумаць яго яна не можа.