Алесь Разанаў - З апокрыфа ў канон

Выбеленая фігура — не белая фігура: яна спрошчаная, яна схематычная, яна пакінутая, але «чырвонае слова», што з яе раптам выбягае, — каляровы згустак шматколернага жыцця. Яно не простае і не складанае, і не запалоньваецца ніякімі наўмыснымі геаметрычнымі пабудовамі.

У жыцця няма схем, але гэгыя схемы ёсць у адносінах да жыцця, у навуцы аб жыцці: навука не можа распазнаваць жыцця, не распадабняючы яго, не актывізуючы ў ім схемы.

«Выбеленая фігура» гаворыць на мове навукі, «чырвонае слова» — на мове паэзіі, навука бярэ ў прыяцелі класіфікацыю, паэзія — гармонію, навука, каб бачыць, карыстаецца рыштаваннямі («дошкамі»), паэзія радуецца неспасціжнаму. На якой мове мусяць гаварыць узаемапаразуменне і згода?

Прыяцелі — т в а е.

Паўсляпыя люстры, манатонныя галасы, глухія вершы сведчаць пра той «паўстан», у якім змяшаліся, зблыталіся і не набылі свайго выяўлення сутнасныя пачаткі. Пераламаная фраза: «гавару не» — сінтагма гэтага «паўстану»: каб дыягнаставаць яго, яна пераймае яго паводзіны.

Утрываліўшыся і зрабіўшыся нормай чалавечага бытавання, «паўстан» навучыў чалавека не адказваць за самога сябе.

Той, хто не прымае гэтакай нормы, хто прагне быць спраўджаным і сапраўдным, апускаецца на «паўпрыступкі» ніжэй — і, быццам нажу, падстаўляючы сваё горла ветру, плыве на «замкнуты востраў». Замкнуты - значыць дастаткова пэўны і дастаткова існы. Але, магчыма, у выніку гэта ўздым на «паўпрыступкі» вышэй.

Здзяйсненне дазваляе адчуць глыбіню рэчаіснасці і гаварыць аб тым, што вынік у ёй існуе і пасля прычыны, і адначасова з прычынай, і да прычыны. Але — у сваім пласце, у падаснове існавання. Летнія, не ўзгодненыя з вынікам, учынкі, аформяцца ў шлях, які, мінуўшы плады і збор пладоў, пастукаецца ў «корань восені». У набалелы корань: у ім утварылася і выспела тое, што не сумяшчаецца з праяўленым светам паверхні,— герметычная прастора. Як сэрца жывой істоты венамі лучыцца з целам, гэтак, суадпаведная сэрцу, герметычная прастора лучыцца з рэчаіснасцю, аднак (што істотна!) венамі самой жывой істоты дзейнай асобы верша. У свеце, абумоўленым паверхняй, жыццё не з'яўляецца альтэрнатывай смерці, яно становіцца такім у тым «сардэчным» свеце, куды смерць не мае доступу. Невідочна, як плод з карэннем, з ім лучыцца верш.

Р. S.

Летняя пара мае ўсё і лёгка ўсё траціць. У гэтай шчодрай лёгкасці яе асаблівасць. Яна непазбежная і небяспечная для асобы, што застаецца пасля яе. Тады, калі страчваецца сама лёгкасць, вынік пачынае вяртацца да пачатку, да «кораня» — крытэрыю і меры. Корань у восені, і ён набалелы, а восень сама. Сама настолькі, што ў «набалелы корань» даводзіцца стукацца. Набалелы — бо лёгкасць была занадта лёгкаю, стукацца — бо разам з лёгкасцю асоба страціла і ключы, каб увайсці проста самой. Корань набалелы — і замкнёны (глыбока), і як раней з яго ўзыходзілі жыватворныя токі і ўводзілі асобу ў лета, так цяпер узыходзіць набалелае, што, як арыядніна нітка, прыводзіць асобу туды, дзе яна стукаецца самім сваім сэрцам. Калі перарываюцца капіляры, застаюцца вены, калі перарываюцца вены, з невядомай глыбіні ўзыходзіць невядомая ісціна — смерць. Аднак цяпер асоба сама скіравана ў гэтую глыбіню — у невядомае выйсце, да той «кроплі жыцця», у якой смерць перайначваецца і смяецца.

Там вершу адкрываецца нешта, што бачыцца сном, але што глыбейшае за сон.