Алесь Разанаў - Лясная дарога

На ўзгорку i ўздоўж дарогі волаты: так укладаецца век у вашы паставы, што, бачачы вас, міжволі мы ганарымся сабой i сябе далучаем да вашай, пазначанай веліччу, грамады.

Дубы Заходняга краю!..

Дужым памкненнем вы падымаецеся над зямлёю i падымаеце з нетраў зямлі вам давераны ёю цяжар, яго абдымаючы дбайна —

нібы несяце пасланне з пары, не залежнай ад непагадзі i пагоды, у другую такую ж пару.

Вы адпачатку ў здзяйснекні, а мы вымаўляемся толькі i, нетрывалыя ў тым, што нас вылучае, у знадворным шукаем апору,

але, то западаючы ўдалеч, то аб'яўляючыся паблізу, вы, нібы досвед, зведаны некалі намі, знаходзіце нас i моўчкі ўводзіце нас у айчыну, намі накінутую незнарок.

Ляснік Амелька чытае ўначы старую святую кнігу i ў ёй вычытвае, што ён сёння памрэ.

Ён зачыняе наглуха дубовыя аканіцы, замыкав на засаўку i завалу дзверы, убівае ў сцяну лесніковы свой нож i кладзецца на лаву спаць.

I чуе праз сон, як нехта настойліва стука-ецца ў дзверы i ў аканіцы, як за сцяною блукаюць трывожныя галасы, але абудзіцца не можа.

Ён спіць i не ведае, што з-пад зямлі прабілася раптам чырвоным вірлівым патопам крыніца, што навакольныя вёскі ў ад'ездзе i што яго хата ў крыві.

Драпежная птушка садзіцца на плот i ўсчынае ca мною сваю размову.

Блішчыць яе цёмнае вока, i востра ў дрэва ўцінаюцца кіпцюры.

Яна прыцягнулася ўладна абсягам, дзе я пільную пакінутыя сядзібы, i я ёй прыношу ежы, якою жыўлюся i сам.

Аднак яна не бярэ яе: гэта не тая ежа, якую яна асягае ў сваім неспасціжным палёце i якая яе вызваляе з-пад цёмнай улады зямлі.

Тады я наломваю ў жменю i падаю ёй сярнічных галовак: пэўна, гэта зусім не ежа, але адну за адною драпежная птушка здзёўбвае ix.

«Ляцім!..» — яна ускліквае, зрушваючыся, i з дзюбы, бы корміць нядужае птушаня, у рот мне ўкладае часцінку прынятага ёй пачастунку —

i я, супадаючы з нечым, дагэтуль утоеным, бачу: нібы ў зярнятах, прасгора ў зыркіх іскрынах,

i чую: сядзібы — у галасах.

Грувасткія важкія камяні ўклаліся ў дол...

I калі я прыходжу да ix, паволі яны скранаюцца з месца i за абсягі знямелых стагоддзяў вядуць сустрэчу, i ў ёй супадае, дзелячыся сабою, тое, што ўмее назвацца i што без назвы зусім.

Гэтак складаецца верш, i для паэта ён — перамога, а дзе перамога — там Рым, але той, хто прыходзіць да крайняга каменя рымскай дарогі, сябе забірае з пройдзенага,

i нічога не ведае ўжо нават верш аб ім.

Белая ціша ўслала палі i пагоркі.

Цямнее ўдалечы лес.

Нібы загарнуліся спісаныя старонкі i адгарнулася новая, адступілі ў мінулае вабныя краявіды i занямелі дзеі, што ўражвалі навіною,

a з імі таксама людзі, каб услухоўвацца моўчкі цяпер у тое, што, не спытаўшыся ў ix, настала i авалодала наваколлем.

Запальваюцца ў невідушчых дамах агні.

Чыйсьці самотны голас, агортваючыся ў адгалоссе, кліча кагосьці дамоў.

Ля дарогі — капліца.

Спачатку Ян думаў, што гэта крылатыя бомбы, i міжволі памкнуўся пад шаты блізкага дуба, a ўгледзеўся — убачыў, што гэта ляцяць да зямлі шэрыя гусі.

Такое пасланне паслалі нябесныя караблі, што нейкі час нерухома, нібы разважаючы, што ім рабіць, віселі над сціхлым, гатовым прыняць сваю долю, мястэчкам.

A ryci, ледзь апусціўшыся, падаліся ўсёй чарадою да Яна i, абступіўшы яго, як брата, што быў згубіўся i вось адшукаўся раптам, выкліквалі-вымаўлялі свае безназоўныя словы, якія, на дзіва, Ян разумеў.

«Неба спусцілася на зямлю, i першапачатак з намі. У ім вызваленне, у ім ратунак, у ім жыццё»,— сказаў, што спазнаў i чым сам ужо стаўся, Ян самапершым людзям, з якімі спаткаўся,

i шчаснай, зарослай травою мурожнай, сцяжынаю рушыў насустрач шынкам i бажніцам з гусінаю чарадою ў блізкі, утулены ў лета, свет.

Зямля нахіляецца.

За паветра хапаецца чорны агонь.

У сведкі просіцца камень.

Глядзяць то ў адно, то ў друтое люстэрка маскі.

«Паўторым, што мы праходзілі ўчора»,— вядзецца пад небам адкрытым адкрыты ўрок.

На іконе святы ўздымае руку.

Каля дзвярэй — падзея.

Яны зрасліся з травой,

яны зрасліся з зямлёй,

яны зрасліся з няпамяццю i нябытам...

Мястэчка пашырылася i ўвабрала ix у свае абсягі, i напалам раскроіла ix дарога, a камяні з йезразумелымі літарамі местачкоўцы пабралі сабе — хто ў падмурак, хто ў мур.