Алесь Разанаў - Лясная дарога

Мабыць, калі яна ўзводзілася, з каменнем была ў яе ўкладзена хіба, i, нібы спружына, хіба зараз разгортваецца ў працэс.

У горадзе высяцца годна другія вежы, але не займае нас правідьнае: паасобку i грамадою мы ходзім глядзець на крывую вежу, бы самае значнае, што тут ёсць,—

яна.

Аднаго разу адзін паслухмянец, ні ў кога не папытаўшыся, выйшаў за манастырскую агаро-джу i пасяліўся ў гнаі.

Яго ўгаворвалі, каб вярнуўся, а ён стаяў на сваім: «Тут самая нетра свету, i маё месца тут».

З гэтага гною выйшла двайная карысць: з яго вырас праўдзівы манах, а потым, калі растрэслі на полі,— бульба, якую, хто еў,— хваліў.

Гожы, мажны, паважны, ён узыходзіць на сцэну, як на арэну змагання, i людзі нямеюць у прадчуванні: зараз ён вымавіць словы, што змусяць ix захапляцца, уражвацца, радавацца, спадзявацца, пакутаваць, гінуць, уваскрасаць,

Ён адтуляе ўжо вусны i на імгненне, нібы прыслухоўваецца да чагосьці, што, пэўна, чуваць яму аднаму, марудзіць —

i раптам усім цяжарам абрушваецца на калені, i з рота ў яго ліецца бурліваю ручаінаю кроў.

Быццам не верачы, як гэта з ім можа быць такoе, i хочучы гэта адпрэчыць, спыніць, адштурхнуць, ён намагаецца ўзняцца, ды, здужаны большаю сілай, падае зноў на дол.

— О не!..— ён крычыць, захлынаючыся крывёю, i ў роспачным, страшным, бязрозумным намаганні ўстае i стаіць —

i няма больш часу, няма больш прысутных, няма больш сцэны, а ёсць адно гэткі выклік i гэткі адказ.

Потым, бы здзейсніўшы тое, што мусіла здзейсніцца, i адтаго змораны звыш усялякай меры, ён пахіснецца i зноў упадзе, a здрыгі i ўзрухі будуць кранаць i кранаць яго цела,

i не адважацца людзі парушыць сваёй дапамогаю лішняй паэтаў скон.

Трымаючыся за платы, спатыкаючыся аб каменне, правальваючыся ў свежа насыпаныя магілы сваіх сяброў, ён ідзе ў той даўні, далёкі, вясновы сад, што некалі цвіў ад зямлі да неба i прысвячаў яго ў неўміручасць i ў якім ён, яму здаецца, нешта забыў.

З таго, што ён маляваў, паўставалі карціны, што мелі свае памеры, попыт i кошт, аднак ён сам маляваў не ix, а тое, што запыняла ўвагу i падавала голас i чаго ён дарэшты не мог убачыць i зразумець.

Белае бегла ў свет i вабіла за сабою, чорнае моўчкі малілася каля сцяны, чырвонае ўрушва-лася ва ўчынкі, жоўтае жала з'яву, зялёнае слу-хала казку, блакітнае абяцала, сіняе спраўджвала сны.

I хоць ніколі потым ён больш не быў у садзе, сад незаўважна заўсёды стаяў у яго за вачамі, нібы ён сам быў адно адмысловай прыладай, як пэндзаль ці фарбы, a маляваў насампраўдзе сад.

Ён ідзе тым, што здзейснілася, i невідуш-часць знаходзіць дарогу, што скончылася, а прыйдзе — паўстане між дрэў, i дрэвы абступяць яго, як сябры, i нейчыя рукі спагадна ў рукі яму давацьмуць спелыя, пахкія, шчодрыя падарункі -

плады.

«I трэба ж!..» — не перастае здзіўляцца Альжбета.

Учора яна падалася з сябрынай выдатных калгаснікаў i калгасніц у падарожжа па родным краі,

i малады настаўнік ім адкрывае вочы на тое, што ёсць.

I бачыць Апьжбета, што іхнія хаты не проста хаты, a ўпісаныя ў абсягі нябёсаў саборы,

што боханы хлеба, якія яны купілі на кірмашы, разгорнуты, нібы кнігі, i важкія словы выкладзены на ix,

што іхняя рэчка Малечка ўвабралася ў веліч i маляўніча плывуць па ёй зараз з узнятымі ветразямі чаўны...

«А я i не ведала, што так гожа лучацца Долы з Высокім, звыклае з незвычайным, тое, што бачыцца мне, са мной»,— прызнаецца Апьжбета,

a іхні настаўнік ёй, пасміхаючыся, тлума-чыць: «Яшчэ мы не скэнчылі падарожжа, мы толькі яшчэ пачалі адкрываць свой край!..»

З няскоранасці спрабую выкаваць зброю, але пад наглядам палі i ляды, i на дарогах вораг.

Старыя знаёмцы хаваюць твары, i вокны будынкаў у аканіцах.

Я адыходжу ў пярэдадзень.

За плячамі, чакаючы, што перайначыцца час, застаюцца нямымі хаўруснікамі магілы.

У невядомай далёкгй сядзібе, зродненай з нетаропкай людскою гаворкай i гаманою дзіцячай, нанова пачну свой шлях.

Самая большая навіна ўжо нам вядомая адпачатку, і, нібы дарунак, у словы ўкладаецца загадзя водгук.

Мы ў зменах, i, быццам няскончаны твор, не супадаем з сабой, i пакуль, вымаўляючы, удакладняем, хто i нашто мы, трымае наводдалі нас наступнасць,

але калі то адной, то другою сваёю думкай угадваем першазадуму, з бездані звоніць, яе выяўляючы, звон, a ў цемры запальваецца вясёлка.