Алесь Разанаў - Лясная дарога

Калі мы пяройдзем мяжу i голай пясчанай дарогай будзем вяртацца дамоў, за мамі, там, дзе надоечы мы былі, успыхне пажар, а на нашы галовы i плечы пасыплецца вогненны снег.

— Не трэба палохацца i вяртацца,— мы скажам адно аднаму,— Toe, што некалі вымкнула згубай, зноў паўтараецца з году ў год, але ўжо як свята. Згуба ўсё больш мінае, а свята ўсё больш настае...

I мы ацярушым з сябе іскрыны i попел i, перш чым скончыцца дзень, знаёмай даўняй дарогай увойдзем пад вечныя шаты, пакінутых некалі за сабою, хатаў i дрэў.

Рака разлілася i падплыла да самых падворкаў, i рыба, якая раней не хацела лаеіцца ні ў якія хітрыя сеткі, цяпер сама давалася ў рукі.

Нутром адчуваючы, што насампраўдзе так не павінна быць, што гэта нейкае ашуканства, людзі ў кашы, у мяшкі, у начоўкі паспешліва набіралі ахвотнай, быццам еп'янелай, рыбы, што не знаходзіла месца сабе ў вадзе.

I сам я, выпхнуты з чыстых глыбокіх віроў на паверхню, курчуся разам з астатнімі рыбінамі ў пахутах, усёй сваёй безгалосай істотаю крычучы: «Людзі, глядзіце, глядзіце, людзі, калі набліжаецца згуба, srna пасылае перад сабою цуд».

Гукаю i чую свой голас.

Ён займае i гул ракі, i водгулле грамады, і цішу далёкага лесу.

I пакуль ён гучыць і, усюды прыняты i заахвочаны ўсюды, мае адвагу i моц гучаць, у гэтай краше ён не чужы i не свой, а — сама, заснаваная мной, краіна.

Дождж то ўсчынаецца, то замірае.

У глейкія жоўтыя лужы глядзіць невідушчае неба.

Купка згалелых, нібы жабракоў, стаўбуроў кукурузы тоўпіцца ля дарогі.

Яшчэ лагчыны i ўзмежкі хваляцца зыркаю зелянінай i свежаю шчодраю чырванню адсвеч-ваецца ралля.

Але прастора — прагал.

Але наваколле — ростань.

Вяртаюцца з поля павольнай хадою разам бабуля i ўнук.

З комінаў днём і ноччу ўздымаецца дым i бухматаю хмарай вагаецца над дамамі.

Блізка ад'езд.

Яшчэ пра яго ніхто не сказаў уголас, ды самі сабой, паступова, згортваюцца заняткі i трацяць былыя здабыткі цану.

Зямля невядомага лесу азвалася i падступіла да небасхілу.

Дымныя коміны застануцца нарэшце адны.

Дробнае зробіцца буйным, але застанецца дробным,

прагнае зробіцца шчодрым, але застанецца прагным,

брыдкае зробіцца гожым, але застанецца брыдкім.

Буйнае зробіцца дробным - i стане дробным,

шчодрае зробіцца прагным - i стане праг-ным,

гожае зробіцца брыдкім - i стане брыдкім.

Час перамен на дварэ, i яма вышэйшая за гару.

Адкуль ты ўзяўся, пацук?

Якая звіліна часу цябе павяла з сутарэнняў, які злом прасторы выпхнуў цябе наверх?

— Як многа тут нораў i сховішчаў,— кажа Зміцер,— нібы ён не проста адна істота, а —цэлая чарада.

— Усюды ён сее страх, i тэты ягоны хаўруснік i памагаты ўжо, пэўна, цікуе за намі,— кажа Язэп.

— Няма для мяне ні роздыху, ні спакою, пакуль не адолеем гэтай навалы,— кажа Захар.

Мяняюцца месцамі дзень i ноч, раскладаюць той свет i тэты карты:

направа — турма, налева — трупа, а Зміцер, Язэп i Захар упарта палююць на пацука.

Старыя вярбіны пільнуюць, каб не ўцякла, дарогу: на ix — засечкі i рысы, на ёй — сцёртыя ў пыл i ў прысак сляды.

Нехта прыходзіць i адыходзіць i мае шмат постацяў i найменняў.

А тое, што бачыць, само бачыцца неКІМ не хоча, i тое, што называв, не можа назвацца само.

Але адлегласці ссунуліся раптоўна — ä ўсцяж адкрыліся цёмныя ямы, глухія норы, нямыя равы:

каб знікаць, каб утойвацца, каб хавацца...

Знаёмства глыбейшае, чым слрадвеку, то абвяшчае сустрэчу, то адкладае яе на потым,

з некім, хто мае прыйсці.

Да ракі нахіліліся агароды.

Спеюць сады.

Прастора адкрылася i паўнатою поіць рамонкі i дзьмухаўцы.

Над белым палацам паволі згрувашчваюцца аблокі.

Сцелецца сцежка да выспы атуленай дрэвамі i ў пазачас заглыбленай цішы.

Пудзіла — порткі, кашуля i капялюш — пытаецца недаўменна ў нямога неба, нашто яно чалавек.

У гасцёўні музыка: шумная, тлумная, фанабэрлівая, глухая.

Яна адна тут пануе i не дае нарадзіцца думцы i вымавіцца слову.

Але ніхто не асмельваецца прылюдна яе не схацець i сцішыць яе ці прымусіць яе замоўкнуць.

Госцям здаецца: яна падабаецца гаспа-дарам, гаспадарам здаецца: ёй цешацца госці.

Не заўважаюць хвіліны i дні, але заўважаюць гады i стагоддзі: павольнаняўхільна вежа на Людным пляцы сваёю вяршыняю хіліцца да зямлі.