Алесь Разанаў - Кніга ўзнаўленняў

Хіба не кара Божая —
лад,
што ўсталяваўся
у нас у доме?!
А тое, што мудрасць,
якая свяцілася ў Божым слове
i ясным для разумення
рабіла слова
i, як прыроджаная, была
уласціва людзям,
ад ix адступілася,
а прыйшла
на месца яе галеча,—
хіба не кара?!
I тое,
што ўжо некаторыя
грэбуюць граматаю сваёю
i пагарджаюць пісьмом сваім,
быццам яно
Божага слова не варта,—
не кара?!.

А, зрэшты,
што можа паганейшым быць,
што — горшым,
калі i тыя,
што называюцца вучыцялямі,
што наймяноўваюцца
святарамі,
меней за ўсё
у ім разумеюць,
меней за ўсё ў ім умеюць,
i самі
не практыкуюцца ў ім,
i школы,
дзе навучалі б яму,
не маюць.
Затое да польскага
ці да якога
другога пісьма,
з прычыны
гэткай галечы,
усцяж
наварочваюцца бессаромна
i наварочваюць,
ад свайго адварочваючы,
дзяцей.

Узяў бы
я з радасцю сёння
з вялікага мноства
славянаў знаных
сабе ў абаронцы
i справе ў сведкі,
не клічучы многіх,
калі б жывыя былі цяпер,
адно — Іаана
альбо Грыгора,
якія не толькі ў сваёй,
але ў розных мовах,
дзякуючы вялікай
сваёй навуцы
i адмысловаму красамоўству,
займелі найменне
залатавустаў.

Былі б яны —
мусілі б, сапраўды,
уразіцца i сумецца,
бачачы,
як змарнела
i заняпала ў патомках
праўда,
якая была красой
i аздобай народа,
і як патомкі,
забыўшы,
што трэба
дбаць аб ратунку,
губяць,
што прашчуры шанавалі,
i з гэтым
губяцца самі.
A паглядзелі б,
які гэта быў сумленны,
годны,
разумны,
здатны,
спрыязнены з мудрасцю,
кемлівы ў справе,
знаходлівы ў словах
народ!..
За гэта
колькі разоў хвалілі
яго вучоныя людзі
другіх народаў,
колькі разоў пераймалі
яго здабыткі
i мусілі самі
ў яго вучыцца.

Хоць бы пісьмо сваё —
a менавіта
чатыры евангеллі
i «Апостала»,
што былі
выкладзены па-славянску,
можа,
за тысячу год дагэтуль
i ўсюды
чытаюцца ў цэрквах:
у сербскіх,
маскоўскіх,
валоскіх,
балгарскіх,
харвацкіх
ды некаторых іншых,—
у нас шанавалі.

Папраўдзе,
хто ўмеў бы
i хто захацеў бы
той выклад
сваімі вачамі
убачыць,
сваімі вуснамі прачытаць,
напэўна,
пазнаў бы адразу,
што пішацца там,
i, пазнаўшы,
прыняў як сваё
i свайго трымаўся б.

Той муж,
славянін наш мілы,
як іншыя — на лаціну,
ператлумачыў на мову
славянскую нашу
з грэцкай
апостальскія пісьмёны,
ды так удала,
быццам сваё напісаў,
i няпроста
таму, хто чытае,
даўмецца,
якою —
славянскай ці грэцкаю мовай
ён лепей валодаў.

Калі б нават больш ніякіх
знакаў не засталося
з тых чынных,
мінулых даўно, часін,
усё роўна
i гэтага дастаткова,
каб утрываліцца ў думцы,
што люд славянскі,
з якім так спрыроднена
нашая Русь,
i кемлівы быў,
i дасціпны:
i простасць
яго не спрашчала,
i сціпласць
яго не звужала,
i шчырасць
не паніжала.
I пісьмы свае, прынамсі,
тады папярэднікі нашы
чытаць умелі,
i словы напісаныя вымаўлялі
з розумам,
а не бяздумна.

Пра кемлівасць іхнюю
i дасціпнасць
пішацца ў згадках помных —
i я гэта паўтараю:
як мелі яны
з папам рымскім
і з іншымі,
вартымі ўшаны,
дастойнікамі,
сіноды;
як многіх людзей у веру
выводзілі з блуду;
як зналіся добра
у розных мовах;
як пільнаваліся i вялі
святое жыццё;
i як няўстойлівых ды ілжывых
у веры братоў
між сабой ушчувалі
i лекавалі,
скіроўвалі
і выпраўлялі;
як аддзялілі
вучыцялёў сваіх
шлюбам святым,
паводле навукі
Божага слова,
ад іншых
i гэтым аздобленых,
свецячых,
нібы свечкі,
шлюбнаю чысцінёю,
для ўзору
народам i верам усім
паказалі,—
пра ўсё гэта,
што цяпер
напісалася мною,
можна было б, насамсправе,
пісаць шырока,
можна было б, насамсправе,
казаць багата.
Але адзін красамоўны,
выяўны,
значны
i ведамы ўсім —
без таго каб пісаць пра яго,
ды варты,
каб пра яго заўсёды
памятаць,—
прыклад
я ўсё ж яшчэ прывяду.
Дзякуючы праведнасці
нашы вучыцялі
былі ўзнагароджаны
нашым Панам
дарункам шчодрым,
якім
былі ўзнагароджаны гэтаксама
хіба што сам папа рымскі
ды найвыдатнейшыя асобы
часоў тых —
у Лівіі,
Антыохіі,
Пяціполлі,
Сіцыліі,
Месапатаміі,
Палесціне,
Фініцыі
i ў некаторых
іншых мясцінах.

I ў недалёкіх ад нас
народаў:
немцаў,
улохаў,
палякаў,
французаў,
ангельцаў,
гішпанцаў,—
а карацей,
ва ўсіх хрысціянскіх
народаў на свеце
можна той прыклад
угледзець вокам.
Самі сабе i ўсім
яны паказалі,
што ў слове Божым
відушчымі сталі
і, як апосталы запавядалі,
мовай сваёю
выклалі,
захавалі
i перадалі
наступнікам Божае слова.
Ha ix
іншыя ўсе народы
гледзячы як на прыклад,
прыйшлі
яшчэ ў тыя вякі
да намеру —
хоць гэта
i выклікала ўзбурэнне,
i прывяло
да пярэчання немалога —
Божае слова
з лацінскіх ды іншых пісьмаў
на мову сваю перакласці,
каб людзі самі
яго чытаць пачалі.