Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Выбачайце, пан ваявода, не магу пачаставаць вас ні італійскім, ні бургундскім альбо рэйнскім віном, ні чэшскім ці іншым півам,— заныў былы багацей, паказваючы рукой на падрыхтаваны ўжо для ix стол.— Мой князь, Генрык Набожны, каб устаў з магілы, дык не паверыў бы, што я да такога дажыўся! Простыя наліўкі i медавуха!

— Я не вялікі знаўца він i піток, пан Баляслаў,— ухілліва прамовіў Усяслаў.— Хоць ведаю, што любое vinum lactificat cor[ 74 74 Віно развесяліць чалавечае сэрца. (лац.) ].

Баляслаў i яго дачка амаль у адзін міг ускінулі падобныя, паўдугою, цёмныя бровы: бач, i ён тут ведае латынь!

— Калі пану Баляславу так не падабаюцца нашы моцныя наліўкі i медавуха, дык скажу дворскаму, каб падаслаў вам чужаземнага віна,— усміхнуўся ён.

— Ваш дворскі, пан Усяслаў, можа даць усё з любой зямлі, але запатрабуе ўзамен срэбра ці золата,— уздыхнуў той.— Баюся, ён хутка выцягне ад нас ужо i сямейнае, невялічкі пасаг панны Ядвісі.

— Татусь, не тшэба!— дачка нахмурыла лоб — высакаваты, нацягнуты гладка зачасанымі, сабранымі на патыліцы i змацаванымі шпількамі цёмнымі валасамі. Ад яго, Усяслава, сёння адводзіла позірк, не паказваючы цяпер ні прыхаваных цікаўнасці i выкліку, ні ўхмылкі з яго простасці, чым ахалоджвала першы раз, ні няшчырай ветлівасці, чым адорвала ў апошнія сустрэчы.

Баляслаў моўчкі запрасіў рукой Усяслава сесці злева, Любку — за Iм, дачку — справа ад сябе, а сам апусціўся ў крэсла з высокай выразанай спінкай пасярод стала. Ядвіся апусціла вочы. Мабыць, яе зусім не ўсцешылі яны, госці. Можа, у душы гарэла дзявочая рэўнасць, што нейкая просталюдзінка Любка выйшла замуж ажно за ваяводу, а яна — не i не бачыць тут нікога вартага сабе. Няўжо стары падбіваў яе спадабацца яму, i яна, не толькі не пакахаўшы, але нават i не паважаючы яго, Усяслава, была ўжо гатовая споўніць бацькавую волю? Апусціла вочы i Любка, што напружыла варункі за сталом. Усяслаў злёгку таўхануў пад сталом нагою i, не пазіраючы на яе, сам вышэй падняў галаву. Адчуў: выпрамілася i Любка i, бадай, змушае сябе вытрымліваць вяльможныя позіркі.

— Што ж, развяселім сваё сэрца медавухай,— прамовіў Баляслаў, махнуў рукой застольнаму слузе, каб той наліў ім пітва ў шкляныя, з пазалочаным абадком высокія i шырокія келіхі на вузкай ножцы, а на самым канцы ножKi — з шыракаватым кружочкам.— За вас, нашага зычліўцу i абаронцу, пан Усяслаў, i за вашу жону. Дай Бог вам здароўя, дзетак добрых i шчэнсця велькага!

Усяслаў падзякаваў, a калі выпілі, пачалі закусваць. На халодную закуску былі журавіны, звараныя, пацёртыя i палітыя смятанаю буракі, кіслыя грыбы з цыбуляй i алеем, стушаныя, але ўжо астылыя цецерукі, свежыя праснакі.

Пасля слугі прынеслі ў агромністай жароўні падрудзелую i шыпкую ад гарачага тлушчу, адмыслова пахкую ад стушанай кіслай капусты бараніну, а яшчэ пазней падалі набрынялыя маслам белыя аладачкі, а да ix — смятану i мёд. Баляслаў, ведучы рэй, час ад часу загаворваў з дачкой, каб яна хоць крыху павесялела i ажывіла застолле, але тая сёння была нацятая, буркне бацьку слова ў адказ i зноў, апусціўшы вочы, моўчкі i ціхенька, прытрымліваючы на талерачцы двухзубым відэльцам мяса, адчыквае нажом ад яго малюсенькія кавалачкі, лена бярэ ix у рот i доўга, не раскрываючы рота, жуе, а потым глытае нібы без смаку. Бачачы гэта, не налягала на яду, таксама больш для прыліку штукавала нажом i відэльцам i Любка, a калі ён пры першым жа зручным выпадку, калі ў яе нічога не было ў роце, загаворваў', дык яна адказвала нешматслоўна, але ўсё больш i больш нязмушана, з упэўненай усмешкаю.

— Прашу выбачэння,— урэшце не вытрывала, паднялася з-за стала Ядвіся,— мне болі глова, я пакіну вас.

— Цурка!.. — паспрабаваў змусіць яе адумацца бацька.

— Татусь, я ж поведзяла! — нервова абсекла яго тая. Ясна, мае пыхкі, злы характар. Ён не лепшае, а яшчэ горшае ад розных жыццёвых напасцей. Узор яго — характар Расціслававай Раксаны. Вечная пакута мужу: трэба не сэрца, а камень мець у грудзіне, каб не ўзрушыцца, не ўскіпець, а то i не даць волю рукам, кал i жонка то нечакана весела рагоча, то праз міг хмурнее, чапляецца, папікае, кляне, а потым істэрычна раве i б'е ўсё, што толькі трапляе ёй пад рукі.

— Дзякуй, панна Ядвіся, за смачны пачастунак,— падняўся, схіліў галаву Усяслаў. Можа, трэба было i выйсці з-за стала, пацалаваць ёй руку, як у ix заведзена, але стрымаўся.

— На здрове, пане Усяслаў,— спрабуючы ўсміхнуцца, адказала тая i Любцы кіўнула: — На здрове.

— Ох, гэты кобецы буль гловы!— калі Ядвіся выйшла, нялёгка ўздыхнуў Баляслаў.— Ён — вечны неспакой, клопат велькі мужу i бацьку! Няма страшнейшай на свеце зброі, чым жаночыя папрокі i слёзы!