Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Паколькі Баляслаў памарудзіў адказваць, дык Усяслаў узмацніў націск:

— A ці не залішне папа ўмешваецца ў палітычныя варункі каталіцкіх краін? Чаму, для чаго ён заклікаў крыжаносцаў у паход на праваслаўныя землі, калі туды рынуліся манголы? Чаму ён забараніў пастаўляць праваслаўным зброю, коней, іншыя рыштункі?

— Папа мог бы сабраць вялікую сілу супраць манголаў.

— Ён мог сабраць яе i pa ней, але не збіраў i, кажу, пасылаў сваіх вернікаў ударыць праваслаўным у спіну...

— Бачу,— ухмыльнуўся той.— Пан Усяслаў — зацяты вораг каталікоў i Папы Рымскага!

— Не. Я ні вам, ці Папу ніякі не вораг. Я хачу, каб паміж намі i вамі не было ніякіх ростыркаў ды сварак, каб мы шанавалі аднаго Бога, Творцу i Усявышняга. Але я супраць i рашуча, каб спекуляваць на веры.

— A праваслаўе, па-вашаму, не спекулюе? Не служыць палітыцы? Раней — Кіеву, а цяпер — Холму, Ноўгараду i Уладзіміру? Ці вы, Навагрудэк, не замышляеце ахрысціць Літву, каб падуладзіць яе? A хіба Полацак не меў такія намеры да ліваў i земгалаў?

— Я ж i кажу: цэркаў часамі займаецца не сваім, прыкрываецца верай i займаецца палітыкай, спрыяе не асвячаць, a заваёўваць чужыя плямёны. Ды спынім, пане Баляслаў, дыспут пра гэта. Мы тут як тыя два глухія: кожны гаворыць сваё, але тага не чуе... Лепш скажыце мне, хто вас тут крыўдзіць?

— Мяне, маю Ядвісю ніхто не чапае,— адказаў той.— А вось маіх рыцэжаў б'юць вашы смерды.

— Нявучаныя смерды — рыдзеляў? — усміхнуўся Усяслаў.

— Вашы смерды, пан ваявода, не ведаюць ніякіх рыцарскіх правілаў,— паскардзіўся той.— Вось на днях у аднаго майго слаўнага рыцэжа, што меў шмат подзвігаў у чужаземных землях, ваш просты смерд спачатку звычайным калом выбіў з рук меч, а потым збіў кулакамі. Выбачайце, пан Усяслаў, але гэта — дзікунства, абраза рыцэжу!

— Што ж, давайце разбяромся. Вы можаце паклікаць сюды пакрыўджанага рыдзеля?

— Магу. Ён у суседнім пакоі.

— Паклічце, калі ласка.

Стары падняўся з крэктам, выйшаў з пакоя, мабыць, сказаў сваё слова слугам, а пасля вярнуўся:

— І яшчэ вялікі мой клопат, пан Усяслаў.

— Які?

— За гэты час, што мы тут, знаць наша, канечне, захоўвае ўсё сваё. Веру, звычаі, мову,— занепакоена сказаў гаспадар, кладучы на аціхлы агонь новыя сухія паленцы.— А вось нашы простыя людзі пачынаюць жаніцца ці выходзіць замуж за тутэйшых, дык паволі трацяць сваё. Хто пераходзіць у вашу веру, хто гаворыць ужо на польскай i дрыгавіцка-крывіцкай мяшанцы, a дзеці іхнія, баюся, будуць зусім не палякі...

Усяслаў паціснуў плячыма:

— Не ведаю, як тут вам памагчы. Думаю, каб, не дай Бог, мне з маімі людзьмі прыйшлося ўцякаць на вашыя землі, дык i нас там чакала б такое. I вы не мянялі б дзеля нас сваёй веры, гутаркі, сваіх звычаяў. Ды люд сам выбірае, як яму лепш.

— Вы добра гаворыце, пан Усяслаў,— стары бежанец зноў сеў на сваё крэсла.— Але ўсё гэта найперш на вашую карысць.

— «Карысць» наша, пан Баляслаў, пачыналася з таго, што мы шчыра далі вам, няшчасным, прытулак, падзяліліся з вамі сваім кавалкам хлеба,— як не хацеў, але мусіў напомніць пра ўсё ён..

— Я ж...— схамянуўся той, што лішне сказаў пра тое, пра што думаў i гаварыў са сваімі людзьмі.— Я ж толькі так кажу... Душа болi.

— А думаеце, пан Баляслаў, душа не баліць па Бацькаўшчыне, па сваіх звычаях, па гаворцы сваёй тым, хто мусіў апынуцца тут з чарнігаўскіх, бранскіх альбо разанскіх зямель?

— Ім усё ж лягчэй. Яны адной з вам i веры, у вас з імі i астатняе ўсё бліжэйшае.

— Выбачайце, пан Баляслаў. Мы гвалтоўна не пераводзім вас у нашу веру, на нашы звычаі, на нашу гаворку. Ды вы не дзіця, каб я вас супакойваў. Калі ласка, беражыцё ўсё сваё. Але, будзьце добрыя, у нашым доме паважайце i ўсё наша! Тады паразуменне між намi прыйдзе само па сабе.

Стары польскі магнат не адказаў: у пакой зайшоў доўгавалосы і хмурны хлапчына ў памятым панцырам скураным каптане, запытальна зірнуў на свайго гаспадара, а пасля — на яго, Усяслава, павітаўся лёгкім нахілам галавы.

— Якія твае крыўды, рыдзель? — запытаў ён.

— Я ж кажу, пан Усяслаў,— забег таму наперад стары.— У рыцараў свой кодэкс, але з ім тут ніхто не лічыцца.

— Чым цябе, рыдзель, як лічыце вы, нашы дзікуны абразілі? — зноў у маладога запытаў Усяслаў.

Той маўчаў. Як было відаць, гэтым маўчаннем Баляслаў незадаволіўся, бо панукнуў:

— Ну, гавары, шляхціч.

У дзверы пастукалі, a калі пачулі Баляславаў дазвол зайсці, у пакой увялі рослага, у зрэбных пафарбаваных нагавіцах i ў кажушку цёмнавалосага дзецюка, здаецца, на некалькі гадоў маладзейшага за польскага рыцара. Дзяцюк гупнуўся перад імі ўсімі на калені, апусціў буйную галаву i закамячыў у руках аблавуху.