Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— А кажаш, што найперш вой, а не дыпламат i палітык! — усміхнуўся ён.— Страціг! Адзін з буйнейшых у нашым часе!

Гэта, хоць i сказанае паўжартам, не магло не ўсцешыць самалюбнага i ўладнага Міндоўга. Ды хто не любіць пахвалы, нават часамі i ад нягоднага чалавека?! Ды, заўважыў, гэтая пахвала не зусім спадабалася Войшалку: той, як вядома, з бацькам чужаватыя адно аднаму.

— Не качан жа капусты, а галаву маю на шыі! — сам сябе пахваліў i Міндоўг.— Не дурнейшы за Данілу ці за хвалёнага Аляксандра з Ноўгарада, які павінен ганарыцца не толькі сваім розумам, сваёй сілай, але i магутнай падпорай Полацака! Яшчэ паглядзім: хто — каго!

«Добра разабраўся наш князь,— падумаў Усяслаў.— Як ніхто, нам патрэбен цяпер якраз Міндоўг. Праўда, закілзваць, накідаць на яго сядло i садзіцца туды трэба ўдала, цешачы, вельмі не выяўляючы сваёй волі...»

Яны зрушыліся, падышлі да агромністай добра разраўнянай i ўтаптанай, толькі дзе-нідзе з кучомкамі шэрай травы паляны, дзе забаўляліся, набіраліся спрыту Міндоўгавы апранутыя ў лёгкія, найбольш ca скуры, даспехі воі: пешцы мечавалі паміж сабой, лучнікі цэліліся з лукаў у прыбітыя да слупоў драўляныя плашкі, конныя на хаду паролі коп'ямі ці білі мячамі напхнутыя сенам i абшытыя скурай чучалы ў чалавечы рост, а яшчэ некаторыя на конях дубінамі ці баявымі сякерамі таксама на скаку лупілі па прыціснутых да слупоў чучалах, увабраных у захопленыя ў крыжакоў жалезныя даспехі,— правяралі моц чужога металу i дужасць сваёй рукі. Навучаў тут Міндоўгаў малодшы ваявода, разанскі баярын Яўстафій, які ўжо загартаваўся ў бітвах з манголамі.

— Дык хочаш рыттэльтурнэр? — запытаў Міндоўг ва Усяслава, бачачы, што яму падабаюцца варухлівыя i дужыя літоўскія воі, смеласць i сілу якіх многія суседзі зведалі ўжо з даўніх часоў.

— Што ж, рыстань — не толькі забава, але i навука, ваярскае ўменне,— адказаў ён.— Пакажы сваіх удальцоў. Можа, здолею ўбачыць які агрэх.

Міндоўг падняў руку — Хвал затрубіў у вялікі чорны, з сярэбранай аправай свой, ваяводскі, тураў рог; гульневы бой мігам запыніўся; усе павярнуліся на вядомы кожнаму сігнал.

— Полк!— зычна крыкнуў Хвал.— Пешцы — у шыхты налева, конныя — у шыхты направа!

Яўстафій, тысяцкія, содкія пачалі камандаваць сваім воям, што беглі, дзе каму станавіцца,— хутка па абодва бакі паляны насупраць адна адной роўнымі шэрагамі насталі баявыя сотні.

— Полк, зважай! — зноў зычна пачуўся ў цішыні Хвалаў голас.— Слухай князя нашага, Мендога!

Той, ледзь стрымліваючы закілзанага белага, у чорныя яблыкі жарабца, таксама азваўся гучна:

— Boi мае, нас наведаў слаўны навагародскі ваявода, муж i наш сябар баярын Усяслаў. Ён, як ведаеце, спрыяе нам, дык цяпер пакажам яму, што ўсё, што трапляе ад яго нам, дастаецца. ў добрыя рукі. Пакажам нашы сілу i спрыт, а ён няхай справядліва ўсё ацэніць.

Потым — па Хвалавай камандзе — яны усе разам убачылі паядынкі мечавікоў, сутычкі з чучаламі лучнікоў, сякернікаў, капейнікаў i дубіншчыкаў, а рыстань пачалі закончваць капейнікі на конях — тупымі канцамі коп'яў збіваць з коней седакоў. I ўсё гэта было пад гул, смех, выкрыкі соцень людзей, кожны з якіх хацеў вызначыцца сам, ухваляў пераможцаў i насміхаўся з няўдачнікаў.

— Дык жадаеш, Усяслаў, памерацца-падужацца з маім лепшым капейшчыкам? — усміхнуўся, пачаў спакушаць Міндоўг.

— Усё ж не церпіцца ўбачыць мяне скінутым з каня?— з усмешкам адказаў ён.

— Гэты можа скінуць. I цябе. Дык не супраць саступіць яму славу?

— Слава прыходзіць сама,— прамовіў Усяслаў.— Як суджана, то не міне.

Адчуў: не можа ўжо адступіць, хоць добра разумеў, што Міндоўг пакінуў для яго ці, лепш сказаць, для сваёй славы не абы-каго.

— Князь згодзіцца, каб я паводзіўся не зусім па рыдзельскіх канонах?

— Як хочаш,— адказаў Міндоўг.— Зможаш — дай урок маладому.

Усяслаў спешыўся з каня i пайшоў у шацёр Яўстафія пераапранацца. Той даў яму са сваёй радзімы цёплую паддзёўку, шолам з высокім, як у звона, верхам i доўгім шпілем, але без барміцы, пласцінкавы шэры панцыр, a ў гэты час, як чуў, Міндоўг паклікаў i штосьці гаварыў свайму вою. Калі Усяслаў выйшаў з шатра, дык убачыў ужо на кані свайш суперніка — незнаёмага, яшчэ маладога, толькі ледзь-ледзь з пачарнелым шчаціннем, але плячыстага, дужага дзецюка, які быў ужо з круглым драўляна-скураным, акаймаваным жалезам шчытом i кап'ём, пазіраў на яго спадылба. Сядзеў на кані стромка, бадай, толькі крыху цяжкавата.

Усяслаў сеў на свайго вернага каня, які разумеў яго, можна сказаць, з паўслова i на тон свісту. Яўстафавы дружыннікі яму, як знатнаму, падалі на выбар некалькі трохкутніх, з перагібам чырвоных, з бела-жоўтымі сярдзітымі львамі, што стаялі на задніх лапах, шчытоў (яны з радзімы Яўстафія), а таксама i некалькі коп'яў. Ён выбраў тое, на што легла вока, а пасля ўзважыла рука, i пад'ехаў да маладога ратаборцы, каб павітаць яго. Той, застылы, нават крыху збялелы (твар худы, з рыжымі крапінкамі, вочы блакітныя, валасы, здаецца, светлыя), адказаў яму яшчэ большым паклонам.