Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Раз'ехаліся на пазначаныя Яўстафіем пазіцыі. Усяслаў ехаў, разварочваўся, ямчэй браў у левую руку шчыт, а правай падбіраў, дзе лепш узяць, сціснуць мёртва дрэўка, каб яно хутчэй даткнулася да супернікавага шчыта i ўклала ўсю ягоную сілу, i не гадаў, як на самае маленечкае імгненне апярэдзіць, нават нібы зусім не думаў. На самай справе гэта была ўжо сталая, халодная развага. Калі па Яўстафавым сігнале ткнуў шпорамі каня i той падскочыў, рвануў наперад, ведаючы, што гэта паядынак, калі разважаў, як накіраваць свайго скакуна, каб той i не ўдарыўся персямі з тым канем, i не панёсся задалёка, бачачы, што малады вой нацэліўся з самага пачатку на ўдар, Усяславава мысленне само рашыла па-свойму: праверыць, як той сядзіць у сядле. Хоць малады асілак струнка наставіў тупы канец кап'я, цэлячыся яму ў грудзі, Усяслаў яшчэ не падымаў сваю зброю, а пасля, калі супернікава кап'ё было за локаць да ягонага каня, ён нечакана шпарка нырнуў галавой уніз, нават крыху нахіліўся набок, але не перашкодзіў каню несціся ў шалёным галопе. Чужое кап'ё прасвістала побач, a літовец праскочыў міма. Ён жа раптоўна асадзіў свайго гнядога, аж той узвіўся на заднія ногі i ледзь не скінуў яго з сядла, a калі павярнуўся, то ўбачыў: супернік уклаў такую сілу ва ўдар, што, бухнуўшы ў пустэчу, не ўтрымаўся, заваліўся i сваім цяжарам змусіў спатыкнуцца каня. Абое рухнулі долу, прасунуліся крыху па ім. Бедны конь адчайна задрыгаў заднімі нагамі, спрабаваў падхапіцца, каб не загнявіць ездака, але не мог. Не здольваў падняцца i ягоны гаспадар.

Воінскія шыхты загулі — ці то незадаволена ад нечаканага Усяслававага манеўра, ці то са спачуваннем ад промаху свайго асілка.

Калі нарэшце вой выблытаў нагу са стрэмені i даў каню падхапіцца, сам, паспеўшы выхапіць са стрэмені i другую нагу, лежачы на баку, павярнуўся да яго: у ягоных вачах застыла ашаломленасць, а правая шчака была садраная, скрозь бруд сачылася кроў. Усяслаў не захацеў прыціскаць яго кап'ём да зямлі, запыніўся побач i запытаў:

— Цэлы?

— Цэлы,— буркнуў той. У вачах ашаломленасць змяніў ужо сорам.

— Як зваць цябе, дзяцюк?

— Лоў.

— Табе ваш князь гаварыў, што мы будзем змагацца не зусім па рыдзельскіх канонах?

— Гаварыў.

— Ты сутыкаўся ўжо з крыжакамі?

— Яшчэ не.

— Дык ведай, Лоў: яны гуляюць, нават б'юцца па канонах толькі са сваімі i пры сваіх. У сечах з іншымі, з вамі, язычнікамі, найперш, яны мала зважаюць на свае каноны, робяць усё, каб перамагчы. Дык трэба быць з імі вельмі пільным. Як сам убачыў, можна скуліць з каня суперніка i бяззбройнаму: я ж нават не падняў кап'я, але ты вось на зямлі. У баі часта бывае такое. Дык выбачай, даруй за ўрок.

Той змаўчаў.

— Садзіся на каня, цяпер па канонах ужо праверым кемлівасць, спрыт i сілу адзін аднаго.

Праз хвіліну-другую вярнуліся на свае пазіцыі, зноў пры замёрлай цішыні i па Яўстафавым знаку сарваліся з месца i рынуліся адзін на аднаго з узнятымі коп'ямі, неўзабаве на шалёным скаку ўдарылі ў шчыты адначасна. Абодва ўклалі такую сілу ва ўдар, так сядзелі моцна на сядле, што дрэўкі не вытрымалі, зламаліся, i гэта ні аднаго не скуліла з каня. Што малады літовец аспакайнеў, мае асілкавую моц, Усяслаў адчуў па тым, як я гоны шчыт проста п рыл in да ягонага цела, нават прагнуўся, не зусім убярог ад магутнага ўдару плячук, што адразу ж заныў.

Boi па абодва бакі ажно загулі ад захаплення, ад такой дужасці свайш маладога таварыша i, як яны ведалі, слыннага навагародскага ваяводы. Аднак, як заўважылі, Лоў трэ левы плячук. Значыць, i яму дасталося. Усяслаў махнуў рукой: давайце нам новы я коп'і.

«Адной сілай яго не зваліш. Трэба збіць яго з тропу, бліжэй, у прыцірку, пусціць каня i апярэдзіць з ударам хоць на невялічкае імгненне»,— трэці раз стаўшы на сыходную пазіцыю, падумаў Усяслаў, а пасля калі несся ўперад, душой адчуў, што Лоў занепакоіўся, што не так, як хацеў, збліжаюцца коні,— пачаў папраўляць свайго, але той не слухаў, прэ i прэ з храпам па-свойму. Значыць, Лоў ужо не будзе сабраны ў адзін нерв.

Усяслаў не згледзеў, a адчуў, што той вось-вось выкіне наперад руку з кап'ём, дык па звычцы ярасна выкінуў першы — Лоў так i не ўдарыў, наляцеўшы на яго дрэўка, ад ягонай непахіснасці i ад бегу коней,— усё гэта спрыяла цяпер не яму,— паляцеў долу i так няўдала, што, кал i Усяслаў павярнуўся ўжо i бачыў усё, яго, зачэпленага адной нагою за стрэмя, доўга яшчэ цягнуў па зямлі паўз вар'я целы малады конь, a Лоў, канечне ж, абіваў-абдзіраў аб дол локаць, плячук, твар: адна яго рука, што трымала кап'ё, была вольная, а вось другая не магла выпусціць шчыт i стрымаць каня.