Анатоль Вярцінскі - Святло зямное

«Вязні, дзейнічаць будзем ці не?» —
рашуча пытаўся Джон Харыс.
Што думае ён аб новай вясне?
Што бачыць у камеры зараз?

Так, я падзяляю пільнасць газет,
Злачынна прыпадабняцца страусу.
Няхай увесь свет грымне як след:
«Свабоду Джону Харысу!»

ВЕЧНЫ СОН, ВЕЧНЫ ЗВОН

Хатынскі трыпціх

1
Вы чулі, як у Хатыні
звоняць каміны?
Кроў у жылах стыне,
як слухаеш тыя званы.
Ероў у жылах стыне...
Слухаеш i маўчыш.
А наўкола — пустыня,
a наўкола — ціш.
Толькі адны каміны,
толькі адны званы,
толькі адны яны...

2
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
Што гэта звініць, Хатынь?
Тут звінелі сініцы i палазы,
i звінелі жаўранкі ў паднябессі.
Тут звінелі дзіцячыя галасы,
тут звінелі дзявочыя песні.
Тут звінела пчала,
i звінела піла,
i звінела каса,
i звінела даёнка,
i звінелі, на радасць усяго сяла,
тут вясельныя бомы звонка.
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
Што гэты звініць, Хатынь?
Што значаць яны, твае званы?
Ці гэта гучаць адгалоскі
той вёскі, што была да вайны,
той колішняй мірнай вёскі?
Дзінь-дзінь...
Паслухайце, ці не едзе
гэта вяселле недзе?
Ды хто ж нявеста i жаніх,
калі нікога няма ў жывых?
Дзінь-дзінь...
А гэта не коні ў жытным?
Ды коні патрэбны толькі жывым,
а мёртвым ніколі
не патрэбны коні.
Дзінь-дзінь...
А гэта не сырадой
цурчыць у даёнку з пенай густой?
Не, мёртвым сном у Хатыні
спяць усе гаспадыні.
Дзінь-дзінь...
А гэта не юны смех,
не голас дзіцячых забаў i ўцех?
Не, спалены усе дзеткі,
спалены ўсе малалеткі.
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
Што гэта звініць, Хатынь?
Што значыць тваіх каміноў перазвон?
Ці гэта звініць твой вечны сон?
Ці, можа, у гэтым звоне —
вечнае бяссонне?
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...

3
Звіняць, як калісь, на ўсю сваю сінь
сініцы і жаўрукі.
Але не чуе ніхто ix «дзінь-дзінь»,
ніхто не глядзіць з-пад рукі.
Узялі ў Хатыні слых,
зрабілі глухімі ўсіх.
Узялі ў Хатыні зрок,
далі Хатыні змрок...
Стаяць, як калісь, усцяж каміны
там, дзе былі двары.
Але не дымяць, а звіняць яны,
звіняць ад зары да зары.
Дзіўныя гэтыя каміны!
Дыміць бы весела ім,
грэць бы неба духам жывым,
цяплом жывым, а яны...
Ды ў гэтым няма іх віны.
Гэта віна вайны,
гэта віна вайны,
гэта яна,
вайна,
дала камінам званы.
1969

* * *

Пасля летняга поўдня,
пад вечар,
калі ўціхлі дрэвы і вецер,
перад тым, як ляцець на спачын,
птушка песню сваю запела,
птушка пела лёгка і смела,
птушка пела вось аб чым...
Як яна вярталася ўвесну
да свайго саду,
свайго лесу,
як яна гняздо віла,
як яна на яйках сядзела,
як яна птушанят глядзела,
выпускала ў свет з-пад крыла,
як яны, увабраўшыся ў пер'е,
з вышыні махаюць цяпер ёй,
як займае яе ix гульня, —
як яна сваю справу любіла,
як усё, што трэба, зрабіла,
як зрабіла усё, што магла.
Пела птушка складна i ладна,
пела птушка безаглядна.
Пра сябе, пра сваё птушаня.
Пела птушка пра ўсё пра гэта,
пела птушка ў канцы лета,
ў канцы ціхага летняга дня.

1969

«ГАBАРЫ CA МНОЙ ЛАСКАВА...»

Я не помню ужо,
што сказалі мы ёй,
нашай Лесі-гарэзе,
дачцэ і сястрычцы сваёй.
Можа, крыўднае нешта
пачула ад брата,
можа, ён і прыкрыкнуў грубавата,
калі брала яна замест цукару соль.
Можа быць, я сказаў:
«Не даруй, не сваволь!»
Помню толькі:
на тварыку ўспыхнула краска.
Помню толькі:
яна паглядзела на нас.
І сказала мне ціха:
«Гавары са мной ласкава...
Гавары са мной ласкава...»
І заплакала ўраз.
І заплакала горка.
Салёныя слёзы глытала.
Кулачком расцірала
па мурзатай шчацэ.
Стаў я голас зніжаць,
суцішаць яе стаў,
ды няўдала.
«Гавары са мной ласкава», —
паўтарала яшчэ і яшчэ.
«Ну, не плач, наш Лісёнак,
мы ж гаворым з табою ласкава.
Ну, не плач, ну, прабач!
Хочаш, я адшукаю твой мяч?
Хочаш, дом намалюю,
раскажу табе казку я?
Гавару з табой ласкава...
Ну, не плач, ну, прабач!»
«Не, не так ты гаворыш, —
яна паўтара настойліва. —
Ты гаворыш не ласкава...»
Так расчуліла крыўда яе,
так расстроіла, так настроіла,
што яна пачала выліваць
усе крыўды свае.
Прыгадала яна,
як сварылася няня,
прыгадала яна,
як зняважыла Таня,
прыгадала,
як Вова з ясельнай групы
быў з ёй грубы.
Прыгадала,
як некалі ў лесе, на дачы,
куды летам вывозілі садзік дзіцячы,
хтось сказаў: «Адыдзі ад акна».
(Што тут мела на ўвазе яна?)
Прыгадала скрозь слёзы ў адчаі,
як нейкія цёткі накрычалі
на яе у суседнім двары...
«Ты са мной ласкава гавары...
Гавары са мной ласкава».
Я запэўніваў Лесю,
што ніколі не буду
ні крычаць, ні грубіць,
гаварыць буду ласкава,
ветліва,
весела,
буду з Лесяй гуляць,
буду Лесю любіць.
Праясніўся нарэшце у Лесі тварык,
усміхнулася Леся нарэшце мне.
Зноўку сонейка выглянула з-за хмарак.
Зноўку зайчык забегаў па сцяне...
Доўга я не забуду той споведзі Лесінай.
Колькі ў ёй было горкага пачуцця!
Вось i ёй ужо, думаю, крыўды нанесены,
i яна гэта знае на пятым годзе жыцця.
I яна за правы свае паўстае.
Пачуццё справядлівасці,
годнасці ўласнай,
мабыць, разам з жыццём
нам прырода дае...
«Гавары са мной ласкава,
гавары са мной ласкава».
1969