Анатоль Вярцінскі - Святло зямное

Э ц ю д п е р ш ы

ЗМЕНА СЕЗОНА

Як доказы адсутнасці тваёй —
праходзяць хмары нізка над зямлёй.

Прырода не выносіць пустаты.
Ратуе вецер нас ад нематы.

Я думаў, доказ — толькі мае «я».
А тут яшчэ i непагадзь мая.

А тут яшчэ мяняецца сезон...
Ды ты ж усё-ткі ява, а не сон?

Як доказ, што ёсць недзе ў свеце ты,
глядзіць з-за хмары месяц залаты...

Стаў снег ісці. Як раней, як даўней.
Ішоў снег.
Стала ў вачах бялей, святлей.
Ішоў снег.
Хоць снегу не хапала стрэх,
ішоў снег.
Глядзелі нелюдзі ўверх.
Ішоў снег.

Снег не маглі яны спыніць.
Ішоў снег.
Снег не маглі забіць ці спаліць.
Ішоў снег.

Цямнелі сляды крывавых спраў.
Ішоў снег.
Снег мёртвым вочы закрываў.
Ішоў снег.

Сталі пажарышчы затухаць.
Ішоў снег.
Сталі стогны заціхаць.
Ішоў снег.

Снегу ўсё больш і больш было.
Ішоў снег.
Як саван белы на ўсё сяло.
Ішоў снег.

Стаў снег ісці. Стаў снег кружыць.
Ішоў снег.
Жывым жывое. Трэба жыць
Ішоў снег.

*
Было суцяшэнне ўсё ж.
Ішоў дождж.
Было ўваскрашэнне ўсё ж.
Ішоў дождж.

Было абмыванне ўсё ж.
Ішоў дождж.
Было спадзяванне ўсё ж.
Ішоў дождж.

Верылі свята ўсё ж...
Ішоў дождж.
...Што прыйдзе расплата ўсё ж.
Ішоў дождж.

...Што вернецца зноў былы,
зноў пойдзе ўсё ж
той хлебны,
той грыбны,
той мірны дож дне.

*
Для ветру вайна была —
як гульня.
Убачыць агонь і дым
І ўжо весяліцца каля агня,
гуляе з дымам тым.
А потым падхопіць дым і агонь,
імчыцца з імі ўгруннём.
Ах, вецер, вецер, ветрагон,
дрэнныя жарты з агнём!
Ах, вецер, вецер, ён — як дзіця.
Яму ўсё — адна гульня.
Няма яму справы да жыцця,
да смерці справы няма...
...Ды сёння званам ён маўчаць не дае —
звіняць ад відна да відна.
Ды сёння ён рэквіем пяе
па тых, што спаліла вайна.

Э к с к у р с п е р ш ы

ГОЛАС ФРАНЦІШКА БАГУШЭВ1ЧА

Паводле яго артыкулаў i пісем

Не скарджуся — кажу як ёсць.
Не крыўджуся — гляджу як ёсць на рэчы.
Аглядваю пражытыя гады
І бачу, што адны прайшлі без следу
(ці можа быць увогуле такое?),
другія пакідалі ў сэрцы след,
што ные там нясцерпным болем
i прымушае часам узмаліцца:
«Дай божа, вытрымку і надалей!
Ды накіруй зло на лясы сухія!»
А зрэшты, усяму хапала зла.
І сапраўды ў восемдзесят сёмым[ 3 3 Маецца на ўвазе 1887 год. ]
ад засуxi лясы гарэлі
(як і наогул увесь час было
ў тым годзе неспрыяльнае надвор'е).

Ды хіба быў такі адзіны год?
Яшчэ раней, у восемдзесят пятым,
было спякотнае надзвычай лета,
і скардзіліся людзі на яго.
Для скаргаў іхніх меліся падставы.
Ды горшае яшчэ было наперадзе:
гарачыня змянілася дажджом,
які ішоў чатыры тыдні ўзапар...

Заўважу, што да хору нараканняў
я вонкава не далучаў свой голас,
але ў душы спакойным быць не мог.
З трывогаю, парой з зацятай злосцю
я паглядаў таксама ў неба
і думаў: «Можна верыць у парадак,
а ў непарадак як паверыш ты?»

А восемдзесят восьмы год
запомніўся вясной дажджлівай, ранняй,
калі павыйшлі рэкі з берагоў,
пазносілі масты, млыны i хаты,
калі ўздоўж узбярэжжа бедны люд
лямантаваў, ламаў з адчаем рукі.
Запомніўся яшчэ той год
страшэннай бурай, што ў лістападзе
прайшла па нашым краі нечакана.
Зрывала бура дзіка стрэхі з хат,
сарвала нават крыж з царквы бліжэйшай,
павыварочвала з карэннем дрэвы...

Цяжкое лета дзевяноста сёмага
прынесла мне сардэчныя прыпадкі
(боль сэр да ў літаральным сэнсе).
З'явілася трывога за жыццё,
за лёс дзяцей, не сталі што на ногі.
«Так, паважаны і ласкавы пане,
надвор'е тут у нас, як моль грызе —
стаіць тут тыднямі гадзіна шарая...»

І немагчыма жыць было б зусім,
калі б я не адносіўся да тых,
хто лічыць, што ад нас усіх таксама
залежыць гэтае праклятае надвор'е,
і калі б сам не верыў я цярпліва,
што на надвор'е можна ўплываць,
мяняць да лепшага агульным намаганнем.