Анатоль Вярцінскі - Святло зямное

КАМАРЫ

Спаць доўга не давалі камары.
Яны ўсё ляцелі і ляцелі.
Мяне шукалі ў маёй пасцелі,
а кроў маю — у маім целе,
кусалі, пакідалі пульхіры.

Сваёй манерай нападаць (яны
чым ніжай, тым прарэзлівей гудзелі)
нагадвалі: у дні вайны
пікіраваў так самалёт да цэлі.
Такі ўжо быў ён — голас камароў.
Яны — павінен ім аддаць належнае —
не ўтойваюць, што мэта іх драпежная,
пішчаць адкрыта: падавай ім кроў!

Тут стала раптам мне не па сабе.
Выходзіць, думаў я,
усё ў прыродзе проста
хто траўку шчыпле, хто смакуе проса,
а хто вось кроў маю жывую п'е?
Усё залежыць, значыць, ад таго
(такое я рабіў адкрыццё),
як корміцца хто і ў якім карыце:
крывінка задаволіць аднаго,
другому падавай кровапраліцце.

Над самым вухам зноў гудзеў камар...
...Адным спакою не дае спакуса
глытаць з вантробамі сваіх ахвяр,
з другіх хапае дробнага ўкуса,
Дарэчы, думаў я, у прыродзе i людзей
часцей кусае дробненькая сошка —
камарык, блошка,
клопік,
мушка,
мошка —
а буйныя драпежнікі радзей.

Мне сапраўды было не па сабе.
Хтосьці крыві маёй хацеў напіцца,
а я павінен быў з ім біцца,
на ўласным забіваць ілбе.
Вось сітуацыя...
І брала мяне зло.
За што? За грэх які мяне каралі?
Я ўставаў, запальваў я святло,
ганяўся з ручніком за камарамі.
Зганяў са столі іх, зганяў са сцен,
адкуль яны зляталі, нападалі,
кідаўся па пакоі і мой цень...
І тут я ўспомніў аб адной дэталі.
Успомніў — недзе я чытаў раней, —
што нас кусаюць не самцы, a самкі,
а жонкі камарыныя i мамкі,
і стала раптам неяк спакайней.
І справа весялей пайшла далей.
Вяртацца зноў стаў добры геній — гумар.
І ненавісны камарыны зумер
таксама ўжо звінеў больш весялей.

Я зноў ляжаў пад коўдраю сваёй.
І ўжо здаваўся наступ камарыны
не столькі злом крывавай камарыллі,
а колькі звычнай мітуснёй-грызнёй.
Ну, словам, драма стала бытавой.
З сябе ў цемнаце я насміхаўся:
«Ну, як ты з камаром змагаўся,
дакладней, з камарынай удавой?
Філосаф, гарадскі жыхар,
інтэлігент...
Забыў па чым фунт ліха.
Ну, а калі б і ўкусіў камар,
і нават не камар, а камарыха?..»
Я засынаў нарэшце на зары.
І чуў скрозь сон
звон камарыны ціхі.
Усё цішэй звінелі камары.
Усё цішэй кусалі... камарыхі.

ШТО СНІЦЦА КУРАМ

Не ведаю я, што сніцца арлам
у гнёздах іх на вяршынях горных.
Ды ведаю я, што сніцца курам
на курасаднях хісткіх, чорных.
Няцяжка ўявіць курыныя сны...
Збірае курыца цэлымі днямі
свой корм — на таку,
на сметніку,
ў яме,
шчыруе яна ад зары да зары.
Тым і жыве, для таго і жыве.
Толькі і знае, што несці яйкі.
Думкі другой няма ў галаве.
А гонар які?
А гонар ніякі.
А слава якая ідзе па пятах?
Што курыца —
гэта зусім не птушка,
а толькі нясушка ды квактушка,
што песня адна ў яе —
квох ды кудах,
што кветка адна ў яе —
кураслеп,
хвароба адна —
слепата курыная.
Нялёгкі яе, курыны, хлеб,
доля яе, курыная, крыўдная.
Быў бы хоць певень добры ў яе,
які паважае свае абавязкі.
А ў гэтага выгляд хаця i баярскі,
а ласкі баярскай не дае.
Ён тузане на хаду за віхор,
і тут жа лапоча з палёгкай крыламі,
і тут жа імчыць на суседні двор
за чужымі хвастамі курынымі.
І вось летуценіцца курыцы ў сне,
калі яе ноч на жэрдках гушкае,
што стала яна сапраўднаю птушкаю
і кружыць,
ляціць у сіняве.
Ляціць аж за трыдзевяць зямель.
А побач птах яе адзіны,
адданы ёй, як журавель,
пяшчотны, з шыяй лебядзінай...
Ёй сон бы той бясконца сніць.
Ды раптам певень-недарэка
залопае, закукарэкае,
і абрываецца сну ніць...

АНЕКДОТЫ, ЦІ МАЛІТВА Ў ГАСЦЯХ

...А я маўчаў, як ідыёт.
І я ўзмаліўся: «Божа мой, божа!
Дай і мне які анекдот!
Столькі маўчаць ужо нягожа.
Ты даў сурвэтку,
даў прыбор,
віна наліў,
насыпаў плова,
даў мне суседку, як на падбор.
Дай мне яшчэ і дасціпнае слова.
Глядзі, як падвешаны ў іх языкі,
якія яны ўсе вастрасловы.
Падкінь і мне анекдот які,
хаця б з барадой, хаця б не новы.
Глядзі, паспяваюць i тут, i там.
Глядзі, як з зоркасцю арлінай
яны выглядаюць лепшай вяндліны
для сябе і сваіх дам.
І ў той жа час —
вясёлы расказ.
І так дарэчы! Проста здорава!..
Божа, дай хоць на гэты раз,
дай хоць кроплю такога норава.
З норавам лёгкім усім лягчэй.
Жанчынам нораў такі даспадобы.
Божа, няўжо я горш за людзей?
Чаму я сёння такі змрачналобы?
Сяджу i маўчу вось, як нямы.
Божа, я ведаю, родны божа,
што анекдоты расказваць пошла, —
не для таго сабіраемся мы.
І ведаю я, што гэты тост
не толькі пошлы, але і няшчыры,
не варты госця і мужчыны,
што аўтар тоста — шалахвост.
І знаю: фалыпывяць гаспадары,
калі ўсё хваляць патрэбнага госця...
І ўсё-такі дай мне які досціп,
дай анекдот, хаця б стары.
Не ганарыстасць мяне гняце.
Проста маўчаць ужо няёмка,
калі вакол такая гамонка.
калі такое застолле ідзе.
Урэшце, я знёс бы гэты цяжар,
калі б не манера суседкі,
што справа,
на кожны анекдот ці жарт
пляскаць у ладкі і ўсклікваць: «Брава!»
Божа, ты мне наліў віна,
божа, ты мне насыпаў плова,
дай мне яшчэ і вясёлае слова.
Хаця б таму, што побач яна».
Ага, здаецца, крануўся лёд.
Ага, успомніў!
Вось зараз грымну!
Вось зараз выдам анекдот! —
«Двое пайшлі вудзіць рыбу...»
Як толькі лепей пачаць яго? Як?
Трэба ж выбраць зручны момант.
Ды і язык цяжкі, як молат,
ды і язык нібы намяк.
Язык намяк, і ў горле камяк.
Тут слова не выціснеш ніяк,
не тое, што весяліць кампанію.
Будзе суцэльнае замыканне,
нячленараздзельнае заіканне...
Божа, можа, паможа каньяк!
Не памагае... Маўчу, як статуй.
Божа, ратуй!..