Анатоль Вярцінскі - Святло зямное

ЧАЛАВЕЦТВА

Добрае слова «чалавецтва» —
усеагульнае наша імя!
Светлае слова «чалавецтва»,
як ліства, дзятва, сям'я.
Слова гэта свеціць сонцам.
Слова гэта — як дакор
усім войнам i міжусобіцам,
як надзеі вялікай акорд.
Мудрае слова «чалавецтва»!
«Ча-ла-вец-тва!» — крыкну я.
І, здаецца, адзавецца
дальняя будучыня мая.
«Чалавецтва! Чалавецтва!..»
Зазвіняць ліства i дзятва.
Хто прарочыць табе канец твой,
чалавецтва? То ж лухта!
Чалавецтва будзе жыць!
Чалавецтва будзе дружыць!
Ча-
ла-
вец-
тва!..

* * *

Мне ўяўляецца гэта так:
марудна, але няўхільна,
крок за крокам,
ступенька за ступенькай,
чалавек узнімаецца ўгору —
да жаданай вяршыні,
да запаветнага піку.
Нарэшце ўзняўся.
А на вяршыні,
на запаветным піку,
стаіць другі чалавек,
працягвае руку
і гаворыць:
«Вітаю цябе!
Я твой брат i друг,
сапраўдны, верны друг.
Скончылася твая адзінота».

* * *

Мы напачатку зазналі страху,
перад прыродай падалі ніц.
Потым лятаць вучыліся ў птахаў,
агонь здабываць — у навальніц.
Плаваць — у рыб,
у пароды кацінай
мы вучыліся паляваць,
шумець — у ветра,
у кракадзіла —
фальшывыя слёзы праліваць.
Быць задуменнымі — у воблак,
быць спакойнымі — у дрэў.
Да зор узнімаў чалавек свой воблік
і, гледзячы на іх, мудрэў.
Па прыкладу скал
ён незгінальны.
І тут, і там, як бачым, ён
і не такі ўжо арыгінальны,
і не такі геніяльны ён.
Проста вучыўся ён заўсёды.
і тут, і там — вучобы плён,
уплыў настаўніцы-прыроды,
яе палон, яе шаблон.
Іншая справа —
стаць чалавечным.
Тут узорам не можа быць
прырода з законам яе адвечным:
«З ваўкамі жыць —
па-воўчы выць».
Гэты закон не патурае
чалавечнасці.
Згодна з ім,
добрым быць — не натуральна,
больш натуральна —
жорсткім і злым.
І ўрок, і ўзор, і прыклад добры
тут у самім сабе знайдзі
і ў тых, хто да цябе падобны, —
знайдзі i у новы свет ідзі!
Ідзі! Будзь мужным i неспакойным,
і на шляху сваім крутым
ірві з законам тым спаконным,
з законам тым,
шаблонам тым!
Ідзі! Адольвай самавукам —
няма ж узору навакол! —
сваю нялёгкую навуку,
сваю цяжэйшую са школ!
Ідзі! Хоць век,
хоць цэлую вечнасць!
Як ходзяць ветры супраць рэк.
Ідзі і помні:
чалавечнасць,
яна — ад слова «чалавек».

ВЕРУ!

Веру!
У дзіўную сілу палімераў
веру.
Веру,
што паляцім на Венеру,
у касмічную эру
веру.
Што ператворыць атам
зямлю ў Рыеўру —
веру.
А больш за ўсё хочацца верыць,
што адзін аднаму будзем верыць,
што сам чалавек начыста
зменіцца, перайначыцца.

* * *

Косім траву — яна не крычыць.
Яна маўчыць адчайна.
Мы пачынаем камень крышыць —
зацятае тое ж маўчанне.
Toe ж маўчанне, калі тапаром
мы дрэва зялёнае нішчым,
калі мы за жабры рыбу бяром
i б'ём галавой аб днішча.
Рыба набрала ў рот вады...
Затое, калі са?лім нам
бывае балюча i тады
крычым мы крыкам нястрымным,
крычым мы не толькі ад болю свайго
яго было б нямнога, —
крычым мы ад болю ўсяго
свету зямнога.

СПАЧУВАННЕ

Спачуваю чалавеку,
калі ў яго праразаюцца зубы
У мяне самога праразаліся зубы,
і хоць я гэта не помню,
але ведаю: балюча было тады.

Спачуваю чалавеку,
калі ён б'ецца над пытаннямі,
калі да яго прыходзяць сумненні,
калі яго спасцігаюць расчараванні.
Я зведаў на ўласным вопыце
і тое, і другое, і трэцяе.

Спачуваю чалавеку,
калі яму крыўдна,
калі гняце яго несправядлівасць.
Несправядлівасць! Я знаю, што гэта такое.
Самая большая рана на маім сэрцы —
гэта тая, якую пакінула несправядлівасць.

Спачуваю чалавеку,
калі ў яго памірае маці,
калі ў яго гора.
У мяне самога памірала маці,
я сам глядзеў у чорную бездань гора.

Спачуваю чалавеку,
калі ён баіцца смерці,
калі ён паміраць не хоча,
Я ж сам смяротны і ведаю:
не так гэта лёгка памерці,
калі над табой такое сіняе-сіняе неба,
калі вакол такая зялёная-зялёная трава.

Спачуваю чалавеку,
і гэта, відаць, натуральна.
Бо хто ж яму паспачувае,
калі не я — такі ж, як ён, чалавек!

МЕДСЯСТРЫ

Ідзі! Не марудзь, ідзі!
Іначай нельга ў жыцці.
Ідзі, белахалатая,
ідзі да іх, да людзей,
ідзі з палаты ў палату —
суцеш, супакой, абнадзей.
Ідзі і цяплом абдорвай.
Ідзі, бо патрэбна ты...
Не ўсе хочуць быць добрымі,
ды хочуць усе дабраты.