Анатоль Вярцінскі - Святло зямное

1
Можа, выжывем і на гэты раз?
Выжывем? Ты павінен выжыць!
Ты толькі бяры вышай, ас!
Бяры вышай, бяры вышай!
Ты мяне разумееш, камрад?
Не возьме ні куля, ні снарад —
толькі стань тым казачным асам,
толькі бяры, як тады, над Арасам!
Бяры ў той край, той свет,
бяры вышай, бяры вышай! —
дзе струменіцца месячны след
i ціха цвітуць вішні.
Бяры ў той край, той свет —
дзе не страшны вораг ніякі,
дзе засланяюць нас ад бед
нашы мамы і нашы нянькі.
Дармо, што полымя трашчыць
і смерць зларадна насвіствае.
Вось яно — сховішча, вось ён — шчыт,
вось яно — нашае дзяцінства.

2
Дзень добры, няня!
Дзень добры, Паула!
Гэта ты? Гэта твой цень!
Ты мяне, Паула, пачула?
У мяне, Паула,
трудны дзень.
Справа, няня,
вельмі сур'ёзная.
Ты мяне чуеш, няня, ці не?
На вайне бывае рознае.
На вайне як на вайне.
Тут усё ў парадку рэчаў.
А зямля так пахне зямлёй!
Я ж абяцаў сабе сустрэчу
з вёскай начной,
з яе цішынёй.
Думаў: спасцігну тую старую,
тую ад вечную цішыню —
і многае сабе дарую
і ўсё зразумею ўпершыню...
Ты прыйшла,
ты пачула, Паула!
Дай руку, Паула.
Выводзь
з гэтага полымя,
з гэтага гула,
што спапяліць мяне вось-вось.
Зрабі яшчэ такую ласку.
Калі мы зойдзем у стары наш парк,
раскажы пра рыцара казку,
раскажы пра Жанну д'Арк...
Вось i мінула небяспека...
Дзякуй, Паула!
Твой светлы цень
вывеў мяне
з самога пекла,
вырваў з рук
усіх смярцей.

ДЫНАМІК

Ён пасіпеў, пахрыпеў i змоўк.
Болей нічога сказаць не змог.
Падышла старая, паслухала.
«Што гэта сёння з ім?»
Падышла бліжэй, пастукала.
«Маўчыць, не гаворыць зусім».
Хуценька ў печы дапаліла,
трохі прыбрала, падмяла.
Пайшла вуліцай тапалінай
у другі канец сяла.
Кажа ўсім: «Іду да радзіста.
Нешта радзіва маўчыць».
А ў радыста сын нарадзіўся,
сын нарадзіўся і крычыць.
«У вас весела, — кажа старая. —
Гэта добра, што сынок.
Бач, крычыць як, як стараецца...
Галасісты крыкунок.
Так крычаў і мой малодшанькі,
што забілі на вайне...
Бач, выпроствае аж ножанькі.
Імя выбралі, ці не?
Так крычаў і мой сярэдненькі,
не вярнуўся што з партызан...
Бач, які галасок сярэбранькі!
Слаўны, слаўненькі пацан!
А старэйшы быў ціхоня.
Як радзіўся — спаў і спаў...
Можа, дзе жыве і сягоння,
раз без весткі ён прапаў?
Ні сынкоў няма,
нікога.
Толькі радзіва адно.
Толькі радзіва —
мне падмога.
Што б рабіла, каб не яно?
I пагаворыць, i паспявае,
добрай ночы жадае мне.
І паплачам з ім, бывае,
як успомнім аб вайне.
Ды здарылася з ім штосьці,
не гаворыць яно зусім.
Падбяжы як-небудзь, Косця,
паглядзі, што гэта з ім.
Дык падыдзеш?
Пастарайся...
Добра ў вас, ды я пайшла».
І пайшла дамоў старая,
у другі канец сяла.

ПЕРАД БРАТНЯЙ МАГІЛАЙ

Мы так яе і называем — братняй.
Гаворыць звычай, даўні і святы,
што паўшыя на полі ратным
і разам пахаваныя — браты.
Што ж, ёсць у гэтым праўды доля.
Яны зляглі ад куль адных.
І ў доле, як у дружным доме,
нішто не падзяляе іх.
Там — цішыня.
Там — мір і згода.
Ляжаць, плячо ў плячо, рады.
Не знае мёртвая прырода
варожасці! Яны — браты.
Яны — браты...
Стаю перад пагоркам,
які магілай братняю завём,
нібы стаю перад пытаннем горкім:
«А ці па-брацку мы ў жыцці жывём?»

Жыць трэба, сябры мае,
помнячы,
што дзесьці пад Крычавам ёсць
маленькая вёска Сакольнічы,
такая ж рачулка — Дабросць.
Што бітва там грукатала,
якой не было яшчэ
з тых дзён, як стаіць вёска тая
і тая рачулка цячэ.
Як будзеце вы пад Крычавам,
зімою ці ў час веснавы,
наведайце толькі — зычу вам —
вёсачку тую вы.
І там, не страсаючы пылу,
не трацячы марна час,
спытайцеся вы пра магілу,
скажыце, праводзяць хай вас.
Куды? Да якой — не будзе
пра гэта ніхто пытаць.
Магілу адну тут людзі
ведаюць, як свае пяць.
Кожны, малы ці дарослы,
вас правядзе ў гаёк —
туды, дзе ўзвышаецца просты,
парослы травой курганок.
Звычайная быццам магіла,
бачылі ж многа мы іх...
Вы слухаеце старажыла, —
што гэта: праўда ці міф?
Яшчэ адна, мабыць, легенда?
Ці словы сведкі жывой?
«Не, не легенда гэта, —
трасе старажыл галавой. —
Вам гэта тут кожны пацвердзіць.
Было ўсё на нашых вачах.
Нам будзе да самай смерці
сніцца той бой па начах.
Будзе гармата сніцца,
залітая ўся крывёй...
Там вунь, дзе лозы ніцыя,
стаяў ён з гарматай сваёй.
Яго абышлі, акружылі,
ззаду стралялі ў яго.
Насілу яго скрышылі:
войскам — аднаго...»
Замоўкне расказчык.
Слухаць
будзеце вы нейкі час,
як шэпчуцца дрэвы глуха —
нібы паўтараюць расказ.
Вам здасца: у шэпце лісця
памяць сама ажыла
аб мужным артылерысце,
хлопцу геройскім з Арла.
Вяртацца вы будзеце,
строга
гледзячы перад сабой,
будзеце думаць дарогай
пра той легендарны бой.
Яшчэ вы будзеце думаць:
«Мець бы нам у жыцці
такую мужнасць і дужасць,
каб з свайго не сысці.
Так бы ў цяжкую гадзіну
за праўду стаяць гарой,
як стаяў за Радзіму
артылерыст-герой.
Так бы пераконана
змагацца з сіламі зла,
як з стальнымі драконамі
змагаўся хлопец з Арла.
Паўзуць яны, сілы гэтыя,
у шэрую броню адзетыя, —
колькі ix там? Ого!
А мы: — Агонь! Агонь!
На міг ахопіць трывога,
сумненне стукне ў скронь:
ці будзе яна — перамога?
— Агонь! Агонь! Агонь!
«Вы ж будзьце асцярожныя!»
хтось крычыць наўздагон.
А мы, як заварожаныя:
— Агонь! Агонь! Агонь!
Нехта побач баіцца,
глядзіць у кусты з тугой.
А мы не здаём пазіцый:
— Агонь! Агонь! Агонь!
Бачым: нас абыходзяць.
Здавайцеся, ды і годзе.
А мы ўсё: — Агонь! Агонь!
І зло ляціць пад адхон.
Ляціць усё подлае,
пошлае,
коснае... Хто каго?!
Наша слова апошняе:
— Агонь! Агонь! Агонь!»