Анатоль Вярцінскі - Святло зямное

ОДА КВІТАНЦЫІ

Хай чуе кожны,
хто не аглух:
«...поезд прыйшоў на станцыю..
Насільшчыкі да вашых паслуг..
...і патрабуйце квітанцыю».
Аб'ява завязла ў вушах.
Іду, лячу ці еду —
яна за мною — проста жах! —
За мною цягнецца следам.
Вар'іруецца на ўсе лады,
ніяк з ёй не расквітацца.
...Ты сябру дабро зрабі
і тады
патрабуй ад яго квітанцыю.
...Калі да цябе з'явіцца госць,
ты пачастуй яго, чым ёсць,
і перш чым развітацца,
вазьмі з яго квітанцыю.
...Ты цалаваў, мілаваў яе,
гатоў быў у ногі кідацца.
А ці ўзяў за ласкі свае
ты ў яе квітанцыю?
...Словам, зрабі законам жыцця
у дурнях каб не застацца, —
патрабаваць ад усіх i уся:
«Квітанцыю! Квітанцыю!»
І потым, калі аднойчы вас
паклічуць са справаздачаю:
«Што зроблена за мінулы час,
заплачана і затрачана?» —
як адыграецеся вы тут!
Як зможаце вы расквітацца? —
Вы горда прад'явіце цэлы жмут
цэлую кіпу квітанцый.

ПРА ВОЎКА ПАМОЎКА..

Пра воўка памоўка, а ён i тут.
А ён і тут — ну, проста цуд!
З'явіўся ў тую ж мінуту якраз.
«Дзень добры!» — кажа...
і мы — у адказ.
Стаіць, усміхаецца. Нібы не шэры.
Не вые па-воўчы, зубы не шчэрыць.
Такія ж, як нашыя, вушы і вочы.
Вонкавы выгляд далёка не воўчы.
Ай ды воўча! Ай ды ён!
Ды ён жа двойчы хамелеон!
Там, дзе авечкі, — у шкуры авечай.
Там, дзе чалавекі, — у чалавечай.
Стаіць, усміхаецца. Ай ды ён!
Ды ён жа тройчы хамелеон!
Знае, што сябра нам не стае,
дык ён за сябра сябе выдае.
Нават хоча большага нечага —
строіць друга з сябе чалавечага.
Ай ды воўча! Ай ды чмут!..
Пра воўка памоўка, а ён і тут.
Стаіць, усміхаецца. Ён ці не ён?
Выгляд не воўчы — не выганіш вон.
Ды раптам што-небудзь такое —
ураз
завые i возьме за горла вас.

АКІЯН I ЛУЖЫНА

Я сказаў:
«Акіян — вялікая лужына»
Як усхадзіўся акіян!
Маўляў, пакрыўдзілі незаслужана,
абразілі акіянскі сан.
Як загудзеў, зашумеў раз'юшана,
як пагнаў за валам вал?
«Я вам пакажу, якая я лужына!
Я болей прывык да од і пахвал!»
Я моўчкі глядзеў, як шалее стыхія,
і думаў са скрухай:
«Вялікі такі,
а крыўдзіцца гэтак жа, як i другія,
як дробныя лужыны i ручайкі».

*

Я глядзеў, як хвалюецца лужына.
Бачыў я воблакаў караван,
бачыў у лужыне неба засмужанае.
— Лужына — мікраакіян.
Словы мае пачула лужына.
Лоб наморшчыла напружана
і пачала падрабляць свой зыб
пад акіянскую шыр і глыб.
Думала, што разлілася бязмежна,
што выйшла за берагі свае.
Я глядзеў і мне было смешна
і мне было сумна за яе.

АБЫЯКАВАСЦЬ

З чым параўнаю абыякавасць,
яе галоўную якасць?
З пустыняй, з пяскамі яе зыбучымі,
з барханамі мёртвымі яе.
З пустыняй, з пяскамі яе сыпучымі,
з паганымі мётламі яе.
Тут чалавеку вельмі дрэнна.
Тут сам шукай выхад з бяды.
Крычы сабе, глядзі нядрэмна —
ў адказ ні слова,
ні глытка вады.
Тут хоць крычы, хоць памірай —
будзе маўчаць пустынны край.
Будзе маўчаць край пясчаны...
Так за сцяной маўчаць мяшчане.

* * *

Хто вынайшаў веласіпед? —
над гэтым не вельмі думае свет.
Ён круціць сабе педалі, —
што яму паданні!
А першыя паязды, масты?
Ці важна, кім яны створаны?
Важна тое, што паязды
сёння бягуць ва ўсе стораны.
Лямпачка над маёй галавой —
крыніца энергіі светлавой.
Каму тут належыць прыярытэт? —
Не думаю ніколі,
хаця, здаецца, і бачыў партрэт,
хаця і вучыў у школе.
Проста ўдзячны я яму,
удзячны за ўсё за гэта.
І ў гэтым сэнсе продку майму
не пагражае Лета.
Справа не ў нашых імёнах, не ў тым,
хто, дзе i калі, — не ў славе.
Слава, як вядома, дым.
Справа — у добрай справе.

ПРА ВЕЛІЧ

Нярэдка яшчэ, ілюзіям верачы,
прымаем за веліч мы манію велічы.
Хоць гэта зусім розныя рэчы:
друг i вораг чалавечы.
Хоць ад гэтай чортавай маніі
так i тхне чорнай магіяй.
Калі ж свежы ранак павее,
развеецца магія маніі той,
мы губляемся:
«Дзе ж веліч?»
Мы выглядаем святой прастатой.
«Дзе ж веліч?
У што верыць?! —
А яна побач зусім — скромная,
па чалавечаму падабенству скроеная.
Зусім не іконная, зусім не грозная,
даходлівая,
даступная,
простая.
І веліч гэтая, не манія,
не прыніжае, не гняце,
розум страхам не затуманьвае.
Яна — у мудрасці і дабраце.
Толькі мудрых, час, узвяліч!
Людзі! Цану велічы ведаючы,
смейцеся смела над маніяй велічы!
Так, як смяяўся над ёй Ільіч.