Сяргей Грахоўскі - Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

Салавей распіхаў лістоўкі за падкладку саматканага суконнага фрэнчыка і за пазуху, развітаўся з Барысам і зарослаю пераспелымі каноплямі мяжою пайшоў у глыбокае глінішча.

Дадому ён ехаў на рагожных кулях з таранамі.

Цімох сядзеў у перадку і хваліўся, чаго яму напакаваў Ліакумовіч:

— Каб ірванула ўсё, што пад намі, не тое што нас, ад каня вухналя не знайшоў бы.

Яны разы са тры заварочвалі ў густы хмызняк, скублі з нечых стагоў сена, кармілі каня і самі грэліся пад стагамі.

Было пахмурна і золка. Пасохла і пачарнела атава, вецер гнаў вузкае лазовае лісце, і часамі здавалася, што няма ні баёў, ні немцаў, ні шляхецкіх бандаў. Над галавою — нізкае хмарнае неба, а наўкол лугі з высокімі прысадзістымі стагамі і цішыня.

Калі ўехалі ў панскі лес, заімжыў ціхі позні дождж. Салавей накрыўся вялікаю шарачковаю світай, каб не замоклі лістоўкі пад фрэнчам. Яны мелі большую сілу, чым уся Цімохава здабыча, схаваная пад таранамі і мылам. Наступалі рашаючыя дні: гнаць немцаў, раздаць людзям зямлю, пачаць новае вольнае жыццё. Прыйшла пара дзейнічаць.

Не даязджаючы да сяла, Салавей саскочыў з воза.

— Ну, я пайшоў,— сказаў Цімоху,— а ты сёння спраўней «гандлюй» і перакажы ўсім нашым, каб пад вечар збіраліся на Заечым хутары. Чуеш?

— Чую, таварыш камандзір.

Цімох хвастануў ляйчынаю па мокрых клубах каня і паехаў у вёску.

Постаць Салаўя знікла за голымі кустамі і ў мітульзе дробнага дажджу.

У той жа дзень пасля паўдня ўлад кожны нямецкі салдат ведаў, што прыйшоў канец дынастыі Гогенцолернаў, што ў Германіі рэвалюцыя.

— Каму цяпер служыць? — пыталіся яны адзін у аднаго і перадавалі аддрукаваныя на шапірографе лістоўкі тым, хто іх яшчэ не паспеў прачытаць.

Камендант аж лопаўся ад злосці.

— Хлусня, бальшавіцкая правакацыя! Зараз жа сабраць і здаць мне паганую брахню! Хто занёс сюды гэтую заразу? Абшукаць вёску і даставіць мне бунтаўшчыкоў.

Салдаты не варушыліся. Адны змрочна маўчалі, другія не хавалі сваёй радасці.

Афіцэры бегалі па дзядзінцы і збіралі пакамечаныя сінія лісткі, выварочвалі салдацкія кішэні, але там ужо нічога не было. Кожны адказваў:

— Падняў на зямлі, прачытаў і кінуў.— І тут жа наіўна пытаўся: — Хто ж цяпер будзе правіць Германіяй?

— Кайзер Вільгельм другі,— агрызаліся афіцэры.

Камендант адчуваў, што трапіў у пастку, што наўкола дзейнічаюць нябачаныя бальшавіцкія сілы, але дзе, хто яны? Няўжо тыя няўлоўныя бандыты, што перапыняюць абозы і раззбройваюць салдат? Мала ім гэтага, дык яшчэ тлумяць галовы салдатам арміі «яго імператарскай вялікасці». Пакуль што ніякіх новых указанняў ад вышэйшага камандавання няма. Значыць, трэба дзейнічаць, як было загадана. Але з вёсак нічога нельга вывезці, значыць, трэба пагрузіць тое, што ёсць у маёнтку. І салдаты пацягнулі з панскіх свірнаў на параконныя фуры і на паходныя двухколкі мяхі жыта і грэчкі, кубельцы з салам, пакацілі з бровара бочкі «шнапсу», з пакояў выцягвалі персідскія дываны і пуховыя падушкі. Рабілі яны гэта весела і спорна.

А Урангелеў упраўляючы, разгублены і перапалоханы Мікалай Мікалаевіч, бегаў па двары ад воза да воза і толькі крычаў: «Was machen Sie?»[ 12 12 Што вы робіце? (ням.) ]. Камендант з ім гаварыць не захацеў. Ён загадаў усё гэтае дабро пад самым узмоцненым канвоем раніцою адправіць на станцыю, пагрузіць у вагон і пад аховаю даставіць у Германію. На ноч вакол маёнтка выстаўлялася самая вялікая варта.

А ў гэты час у хаце Архіпа Ляўкова сабраўся ўвесь Рудабельскі рэўком.

— Хопіць агітаваць, таварышы, пара дзейнічаць.— І Салавей расказаў пра ўсё, аб чым даведаўся ў Бабруйску.— Захапіць воласць, не даць немцам вывезці нарабаванае дабро і патрабаваць, каб зараз жа вывелі войска з Рудабельшчыны — такая задача на гэтую ноч і раніцу. Я прапаную такі план: атрад Максіма Ляўкова раззбройвае варту ў валасной управе і займае Карнілаўну, у гэты час атрад Нічыпара Званковіча ідзе на Новую Дуброву, Максім Ус са сваімі хлопцамі зоймуць Лескі. А мы з Анупрэем захопім маёнтак. Паспрабуем дагаварыцца з камендантам. І папярэдзьце хлопцаў, каб абышлося без крыві. У Германіі рэвалюцыя, многія салдаты — левыя сацыял-дэмакраты і камуністы. За што ж іх забіваць? Ды і самім гінуць няма сэнсу. А там, дзе страляюць, куля не пытаецца, хто ты і колькі ў цябе дзяцей.

— Сярод немчыкаў е такія хлопцы, што хоць ты іх у зводныя бяры,— азваўся Максім Ус.— Самі гэтага рудога каменданціка на растанцовым крыжы разапнуць.

— Атрады збіраюцца на Заечым хутары. Узбройваюцца, хто чым можа. Каб відно было, што і мы не з голымі рукамі,— загадаў Пракоп Малаковіч.— А цяпер кожны сваёю сцежкаю — на хутар!