Сяргей Грахоўскі: Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

«Якая яна цяпер? Колькі ёй год? Яна ж амаль мая равесніца,— думаў Андрэй.— Як яе называць? Броня? А можа ўжо афіцыйна — Браніслава Аляксандраўна? Як цяпер яе прозвішча?» Ён разумеў, што ўжо не можа не ехаць, і часта пазіраў на гадзіннік, чакаючы, калі падыдзе аўтобус.

Андрэй заняў месца каля акна і, як толькі выехалі з горада, пачаў углядацца ў некалі да драбніц знаёмую дарогу, шукаць даўнія прыкметы, але не знаходзіў іх. Злева і справа бялелі камяніцы новых школ і клубаў, роўнымі радамі прабягалі маладыя сады, а на небасхіле мільгалі слупы высакавольтнай лініі. Ён маўчаў, заняты сваімі думамі, але ўважліва прыслухоўваўся да гаманы пасажыраў, спадзеючыся пачуць хоць адно знаёмае прозвішча.

У аўтобусе станавілася горача. Сціхалі галасы — пасажыраў хіліла на сон. Не спалася толькі Андрэю: было крышачку горка, што сярод землякоў ён зусім чужы. Мабыць, лічаць яго нейкім камандзіровачным — штурхачом па кукурузе або па льну.

Пасля паўдня ўбачыў знаёмыя краявіды: на жаўтапеску сіняватыя хвойкі з ружовымі пальчыкамі парасткаў, на ўзгорках гаі, а як выскачылі за паваротак дарогі, заіскрылася на сонцы рака. Яна здалася Андрэю вузенькаю і ціхаю. Паміж купамі густых дрэў паказаліся дамы .і хаты, новыя гонтавыя дахі і тонкія, як нітачкі павуціння, антэны. Пасажыры адразу заварушыліся, пачалі здымаць набітыя абаранкамі сеткі, разбіраць свае чамаданы.

— Што, пад'язджаем? — спытаў Андрэй у свайго суседа, таго маладога чалавека, якога ён палічыў доктарам.

— І на паўгадзіны раней,— адказаў той.

— А я дык нічога не пазнаю. Некалі кіламетраў за дванаццаць быў відзен касцёл, а вунь там стаяў млын, ды і рака здавалася шырэйшаю.

— Выходзіць, вы пасля вайны тут і не былі. Касцёл разбамбілі ў сорак другім, а рака сапраўды абмялела: лес высеклі немцы, баяліся партызанаў, а пасля вайны самім прыйшлося ўсё будаваць нанава, падчысцілі лес — вось рака высахла і пацішэла.

Аўтобус узышоў на мост. У вадзе чарнелі старыя палі, блішчаў і гайдаўся аер, каля берага стаяў з вудаю хлопчык у закасаных штоніках і ў вялікай афіцэрскай шапцы. Яна напаўзала на вочы, хаваючы твар. Андрэй зірнуў і, здалося, убачыў самога сябе на тым жа месцы, дзе некалі прынаджваў плотак і акунькоў, успомніў, як месячнымі начамі яны хадзілі сюды з дзяўчатамі, бегалі па мосце навыперадкі і ён, як бубен, гудзеў пад нагамі. Над туманнаю ракою кацілася рэха іх галасоў, а на хвалях гайдалася і драбілася месячная сцяжынка. У памяці ажывалі даўно забытыя драбніцы дзяцінства і юнацтва, твары і ўсмешкі сяброў і сябровак. Уяўленне зберагло іх у тым шчаслівым узросце, які так хутка мінае і ніколі не вяртаецца.

— Скажыце, а доктар Быліновіч працуе яшчэ?

— Аляксандр Сцяпанавіч? А як жа,— ажывіўся Андрэеў сусед.— Хоць і даўно на пенсіі, а з бальніцы не вылазіць, ніводнай адказнай аперацыі не прапусціць.

— Як толькі я вас убачыў у чарзе, адразу падумаў, што вы медык, і, здаецца, не памыліўся.

Андрэеў сусед задаволена ўсміхнуўся:

— Няўжо медыка можна пазнаць і без халата?

— Вы мне нечым нагадалі Аляксандра Сцяпанавіча. Не тварам, канечне, а тым, як трымаецеся, нейкім няўлоўным жэстам, нават паходкай. Я падумаў, што вы часта з ім бачыцеся, магчыма, разам працуеце і... хочаце быць падобным на яго. А ў аўтобусе я паглядзеў на вашыя рукі. Рукі хірурга заўсёды вельмі чыстыя, дужыя і рухавыя, як у піяніста.

— У вас прафесійныя рысы следчага...

Андрэй аж пачырванеў.

— Што вы, следчым ніколі не быў, хоць некалі і часта сустракаўся з імі. А людзей на сваім вяку перабачыў многа, усялякіх людзей, і добрых і дрэнных. Вось і навучыўся крышку разбірацца.

— А якіх усё ж больш? — запытаўся малады доктар.

Андрэй нейкую хвіліну памаўчаў, падумаў і павольна загаварыў:

— Добрых, шчырых і чулых людзей мільёны, але мы іх не заўважаем, не расказваем пра іх учынкі, як пра важную навіну, а пра злачынства аднаго мярзотніка цэлы тыдзень гаворыць увесь горад. Такія сеюць у нашых душах асцярогу і недавер да кожнага чалавека. Прыкладам, падыходзіць да вас на вакзале ветлівы і далікатны чалавек. У вас з ім пачынаецца цікавая гаворка, а вам трэба адысці да кіёска, купіць газету, і вы збіраеце свае скруткі, цягнеце за сабою чамадан. Чаму? Таму, што ў кожным чалавеку бачыце патэнцыяльнага злодзея і прайдзісвета. А вернецеся на сваё месца і нават не падумаеце, што абразілі добрага, сумленнага незнаёмага. Каб не было мярзотнікаў, як бы мы хораша і светла жылі.

Студэнты прыціхлы слухаючы Андрэевы разважанні, а машына ўжо грукатала па колішняй Кавалёўшчыне. Да вайны тут стаялі чырвоныя цагляныя кузні, звінелі малаты, з горнаў ляцелі іскры, і заўсёды было завозна на гэтай вуліцы. Успаміналася, як глухі Барыс зубіў сярпы, а Андрэеў бацька каваў балагольскіх коней, стары Тэвель, абапіраючыся на кіёк, адбіваў такт маленечкім малаточкам, а яго барадатыя сыны мясілі малатамі чырвоныя восі, распырскваючы снапы зыркіх іскраў. Цяпер кузняў няма. Толькі там-сям ад іх асталіся абгарэлыя шулы і зарослыя палыном і дзядоўнікам невысокія грудкі зямлі.