Сяргей Грахоўскі - Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

— Добры дзень, цётка!

— Эге ж, здароў, салдацік,— адказала яна.

— Хто тут цяпер правіць намі?

— А бог іх разбярэ, хто кім правіць. Нашы, селавыя, кажуць, сядзяць, Пракоп з Максімам Архіпавым. Калі тутэйшы, дык павінен ведаць.

— Гэта ж каторы Пракоп?

— Зубарэвіцкі, Малаковіча Дзяніса сынок. Там яны ўсе, у іх і пытай.— Яна паказала на дзверы, за якімі раней сядзелі пісары; адтуль чуваць былі прыглушаныя галасы.

Салавей шырока адчыніў дзверы, паставіў у кут вінтоўку, доўга ціснуў і трос рукі ўсім, хто быў у пакоі, паглядаў кожнаму ў вочы. А тут было чалавек шэсць. За канцылярскім сталом з ададранымі, пазакручванымі ўгору ражкамі зялёнага сукна сядзеў высокі, з бялявым віхарком на лбе Пракоп Малаковіч. З паперкаю ў правай руцэ побач стаяў чарнявы і тонкі Максім Ляўкоў.

— Сядай, расказвай, гаспадзін унцер, хто ты і што ты ёсць,— насупіў бровы Пракоп.— Ведалі цябе як добрага нашага гарапашніка, а цяпер не разбярэш, каго куды матанула.

— Зараз даложым.

Аляксандр расшпіліў заношаную салдацкую гімнасцёрку, запусціў руку глыбока за пазуху і доўга корпаўся, нешта дастаючы з патайнай кішэні. Потым важна выцягнуў пацёртыя картонныя корачкі і падаў Малаковічу.

Усе прысутныя сачылі за яго тварам. На Пракопавым ілбе разгладжваліся маршчынкі, шчокі паступова круглелі. Ён дачытаў да канца.

— Цяпер слухайце ўсе:

«Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!

Бабруйскі уком РСДРП(б) Мандат. Таварыш Салавей А. Р., член партыі бальшавікоў, накіроўваецца ў Рудабельскую воласць для стварэння валрэўкома, арганізацыі савецкіх органаў і правядзення палітыкі Камуністычнай партыі бальшавікоў.

Старшыня укома.

Сакратар».

Распісваюцца так, што не разбярэш. Але пячатка стаіць.

— А ты яго гаспадзінам унцерам аблаяў,— засмяяўся Ляўкоў.

— Гэта не ўсё,— падняўся з лаўкі Салавей. Ён скінуў з пляча мяшэчак, доўга развязваў лямкі. Выцягнуў скрутак, загорнуты ў паперу. Малаковіч зубамі разарваў суравую нітку і на стале разгарнуў доўгае чырвонае палотнішча.

Дзядок у аблавухай заечай шапцы, што моўчкі сядзеў у кутку, хіхікнуў:

— Хвацкая спадніца будзе Пракопісе.

— Не плявузгай, дзед, абы-чаго,— узлаваўся Малаковіч.— Цяпер у нас ёсць свой савецкі сцяг.— Ён разгладзіў вялікай далонню палотнішча.— Заўтра от такой парою збярэм усё вобчаства на сход. Трэба загадаць па сёлах, каб прыходзілі.

— Кавалёўскіх я прывяду,— сказаў Максім.

Збянтэжаны дзядок паабяцаў наказаць руднянскім, астатнія мужчыны ўзяліся загадаць у Карпілаўцы, Лаўстыках і Смузе.

— Цяпер расказвай, што добрага чуваць на свеце,— папрасіў Малаковіч.

— Трэба ж неяк да сваіх дабрацца. Кажуць, яны недзе ў Харомным асталяваліся. А заўтра раніцай прыйду, тады і пагаворым.

4...

З раніцы трохі адпусціла. Памякчэла зямля, раставаў першы кволы сняжок, толькі там сям бялелі разоры і прыдарожныя канавы, з голых кустоў і прысадаў кроплямі зрывалася расталая наледзь. Паміж нізкіх калматых хмар часам прабівалася сонца і хавалася зноў.

Па дарогах, па сцежках, пратаптаных у полі, нацянькі праз гароды і пералазы ішлі мужчыны, кабеты і дзеці. Жанчыны надзелі святочныя андаракі, абулі лапці на беленькія кужэльныя анучы, а ў каго былі, нацягнулі каляныя высокія чаравікі на гузіках, завязалі стракатыя хусткі. Ішлі да воласці, як на фэст.

— Куды гэта так прыбралася, як на вялікдзень? — пыталася суседка ў суседкі.

— Сама ж кашміроўку завязала, а яшчэ пытае.

— Што ж там у воласці будзе?

— Пабачым. Нешта скажуць.

— Мой плявузгаў — зямлю дзяліць будуць.

— А дзе яе ўзяць, каб дзяліць?

— Раманаў сын у торбе з хронту прывёз.

— Хіба што ў торбе.

Перакідаліся пытаннямі і жарцікамі, ідучы з Кавалёў, Карпілаўкі і Рудні, з лясных хутароў і выселкаў. З Харомнага ішлі ўтраіх: Раман Салавей, Аляксандр і яго маладзенькая сястрычка Марылька. Стары зранку пагаліўся сынаваю брытвай, уздзеў новую світку сваёй работы, насунуў шапку з блішчастым казырком.

Яны ледзь не да раніцы прагаварылі з сынам. Раман па некалькі разоў чытаў і перачытваў «Известия Центрального Исполнительного Комитета и Петроградского Совета рабочих и солдатских депутатов» і невялічкія афішкі, аддрукаваныя на тонкай паперы.

— Што ж цяпер будзе, сынок? — дапытваўся стары.— Кажаш, зямлю раздадуць мужыкам. А хіба ж гэтыя выжлятнікі так яе аддадуць? Гатальскі глотку перакусіць за сваё.

— У тым і штука, тата, што не іх яна, а нашая. Таму, хто арэ і сее, належыць зямля. На тое і рэвалюцыю рабілі, і паміралі, каб жывым добра, па праўдзе жылося.