Сяргей Грахоўскі: Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

Ева Браніславаўна ўпрошвала мужа вярнуцца ў горад, да радні, да сяброў, да «чалавечых умоў», як яна казала.

«Ну як я пакіну параненага хлапца, не паставіўшы яго на ногі, як не выратую маці семярых дзяцей, ці маю я права не паехаць да лесаруба з адкрытым пераломам? — пытаўся ён.— Уцяку, пакіну іх — і прыбавіцца на вясковых пагостах дзесятак магіл, а ў хатах будуць галасіць сіраты і ўдовы. Я хачу, каб шчасліва жылі гэтыя людзі, каб меней было слёз і пакут».

«А за што мушу гінуць я ў гэтай глушы? Ты няўдзячны эгаіст, сябелюбец, уся твая папулярнасць толькі ў каравых бабулек і ў свінапасаў, а я хачу жыць сярод інтэлігентных людзей, слухаць музыку, хадзіць у тэатр, мець цікавых сяброў. А ты? Ты пахаваў свой талент у гэтых катухах, што завеш бальніцаю».

— Можа гэта і нядобра, але аднойчы, не хочучы таго, я падслухала такую размову і запомніла слова ў слова. Успомню, здаецца, і цяпер не замоўклі іх галасы, хоць і прайшло з тае пары ўжо не адно дзесяцігоддзе.

На пачатку зімы Ева Браніславаўна паехала адсюль. Леанід Андрэевіч суцяшаў яе, абяцаў дразу ж прыехаць, як толькі прышлюць яму замену.

Замены ён так і не дачакаўся. Нудзіўся, сумаваў, а каб не сядзець аднаму ў пустой хаце, днём і ноччу прападаў у бальніцы. Часамі ў глухія ночы з яго кватэры чулася тая самая мелодыя, якую некалі іграла яго жонка. Відаць, успамінаў, журыўся і думаў пра яе, а на людзях заўсёды быў вясёлы, гаваркі і спакойны.

Міналі гады, а наш доктар так і жыў бабылём. Спярша яшчэ калі-небудзь ездзіў у той далёкі горад, а потым зусім перастаў. Чаму? Сам нікому не расказваў, а пытаць ніхто не адважваўся.

Летам, калі бывала спакойна ў бальніцы, па тыдні плаваў з рыбакамі, разам цягнуў невад, раскладаў вогнішчы і варыў юшку. Зімою на лыжах за дзень абыходзіў некалькі вёсак, і ўсе яго ведалі, усе яму былі рады.

Вяртаўся ружовы, вясёлы, памаладзелы, хоць і густа прабілася сівізна ў яго валасах.

У трыццаць шостым годзе ледзь не ўсё лета ў нас бушавалі навальніцы. Зранку парыць — не прадыхнуць, а пад вечар насунуцца хмары і пачынае смаліць, аж зямля калоціцца. Сённяшняя навальніца — проста забаўка. А тады аж шэсць чалавек загінула ад маланкі.

Леанід Андрэевіч не знаходзіў сабе месца. Ён хадзіў да старшыні райвыканкома, патрабаваў, каб паставілі громаадводы, пісаў у Мінск і дамогся-такі, што ў некалькіх вёсках паставілі высокія жэрдкі з дротам. Крыху паспакайнела, але ўсё роўна то там, то тут запаліць гумно ці хату...

Мая субяседніца ўздыхнула і падышла да акна. Дождж сціхаў. Па двары беглі шумныя каламутныя ручаіны, а на вялікіх лістах гарбузіка, нібы жывое срэбра, перакочваліся і дрыжалі буйныя дажджавыя кроплі.

— Бачыце, зусім загаварыла вас. І то пятае цараз дзесятае, а ўсяго і за тры дні не раскажаш. Але вы пыталіся пра помнік. Дык вось. За год да вайны, у самы разгар лета, Леанід Андрэевіч зрабіў тры цяжкія аперацыі. Да вечара не выходзіў з палаты, а як змерклася, пайшоў на возера. Ён заўсёды любіў падоўгу сядзець на беразе, глядзець удалеч і маўчаць. Так было і ў той вечар.

Назаўтра раніцаю я ішла на дзяжурства каля яго кватэры. Сонца даўно ўзышло, а ў яго хаце, гляджу, гарыць святло. Падумала, што доктара ноччу выклікалі і ён не паспеў выключыць лямпу. Але ў бальніцы доктара не было. Пайшлі мы з фельчарам на кватэру, пастукалі — ніхто не адзываецца. Зірнула я ў акно і асунулася.

Калі збегліся людзі, вырвалі зашчапку, наш доктар ужо быў халодны... Параліч сэрца. На стале гарэла лямпа, а на падлозе ляжала кніжка...

Хаваць Леаніда Андрэевіча з блізкіх і далёкіх вёсак сышліся тысячы людзей. Жанкі галасілі, як па родным сыне, каціліся слёзы па шчоках мужчын і дзяцей. А рыбакі пайшлі да начальства і сказалі, што хочуць пахаваць свайго доктара на самым версе гары, каб адтуль было відно ўсё возера і далёкія лясы.

Дамавіну, укрытую кветкамі, неслі на плячах рыбакі па крутым схіле гары...

Мабыць, каб не расчуліцца ад успамінаў, яна зноў падышла да акна і паказала той схіл, па якім цяпер збягалі струмені вады.

— Над магілаю рыбацкі брыгадзір казаў, што Леанід Андрэевіч марыў і пасля смерці служыць людзям. Ён хацеў на гэтай гары паставіць самы высокі громаадвод і збудаваць маяк, каб відзён быў і з таго берага, каб свяціў на ўсю ваколіцу. Не паспеў доктар, дык давайце мы паставім яму такі помнік, каб ніколі не забываліся людзі пра чалавека, які жыў для нас.

Вось і паставілі гэты абеліск. Бачыце наверсе тонкі жалезны штыр? Ён напамінае пра тое навальнічнае лета. Начамі на помніку загараецца агеньчык. На яго плывуць рыбакі з начнога лову. З усіх дарог ён відзён.