Сяргей Грахоўскі - Выбраныя творы ў двух тамах. Том ІІ

Пад нагамі круціліся дзеці. Большыя паўзлазілі на паркан, паўздзіраліся на прысады, каб лепей было чутно і відно.

— Вядуць, вядуць! — як галчаняты, закрычалі яны.

Усе павярнуліся і прыціхлі. Па пясчанай вуліцы чырвонаармейцы з вінтоўкамі наперавес вялі звязаных бандытаў. Большасць, без шапак, расхлістаныя, у падраных кашулях і фрэнчах, з плямамі засохлай гліны на штанах і ботах, ішлі нехаця і панура. Спалатнелыя твары здаваліся шэрымі, а вочы глядзелі долу. Былі маладыя сытыя шляхцюкі і мужчыны ў гадах, з густой шчэццю на тварах. Былі знаёмыя, з недалёкіх засценкаў, і нейкія нетутэйшыя, рудыя, васпаватыя, з ацесляватымі тварамі, і чорныя, як цыганы. Вочы зіркалі затраўлена. Паперадзе з вялікім пісталетам у руцэ ішоў бабруйскі камісар у расшпіленай скуранцы. Боты запыленыя, рудаватыя валасы выбіліся з-пад шапкі і прыліплі да змакрэлага лба.

Як толькі бандытаў узвялі на ўзгорак, натоўп падаўся назад. Найман падышоў да стала і неяк па-свойску ціха загаварыў:

— Таварышы, перад намі трыццаць адзін бандыт. Гэта не проста рабаўнікі, што забіраюць з клеці муку або сала з кубельца. Яны хацелі адабраць у нас свабоду, заваяваную рэвалюцыяй, адабраць зямлю, асіраціць дзяцей, жонак пакінуць удовамі. Калі б ім хоць на дзень удалося захапіць воласць, яны б зрабілі тое, што ў Лучыцах і Капаткевічах,— стралялі б і вешалі камуністаў, палілі б іх хаты. Усе кулацкія банды выконваюць загады контррэвалюцыйнага цэнтра. А ён падняў мяцеж у Гомелі, кулацкі бунт у Чарнігаўскай губерні, ашукаў полк, які павінен быў затрымаць банды Пятлюры. Чырвоная Армія разграміла мяцежнікаў і бандытаў. З імі геройскі змагаўся ваш зямляк Аляксандр Раманавіч Салавей. А вашы партызаны разграмілі і гэтую банду. Плышэўскага правільна асудзіў таварыш Мануйла Кавалевіч, а Казіміра Ермаліцкага з-пад зямлі дастанем і аддадзім вам на суд. Цяпер што будзем рабіць з гэтымі?

— Судзіць гадаў! — адказалі галасы.

— Які там суд? Асіна па іх даўно плача,— закрычаў Цярэшка.

— Каго выбераце ў суддзі? — запытаў Наймай.

— Лявона!

— Параску!

— Якава Гошку! — закрычалі ў натоўпе.

— Давяраеце ім?

— Давяраем! — адказаў натоўп.

Суддзі паселі на лаўку. Усе сціхлі. Чакалі, што скажуць падсудныя. Лявон Адзінец у кожнага пытаў прозвішча і імя, адкуль родам і колькі гадоў. У адказ чуліся знаёмыя прозвішчы: Перагуд, Гатальскі, Гавароўскі, Вінярскі і назвы засценкаў — Мёдухаў, Беркаў, Харомнае, Сераброн. Наперад выйшаў Андрэй Ермаліцкі. Глянуў з-пад навіслых броваў белымі, як у варанай плоткі, вачамі.

— Людцы добрыя, хіба ж вы мяне не ведаеце? Я ж і мухі, колькі жыву, не пакрыўдзіў. Памагаў чым мог. А камісары з торбаю ў белы свет захацелі пусціць, зямлю апісалі, тры каровы ў сваю камунію залыгалі. Дык от самастаяцельныя хадзяевы і выправіліся ў воласць, каб якога парадку дабіцца, а па нас страляць ушчалі. Ішлі ціха, мірна, а раз смаляць з дубальтовак, адбівацца трэба. Ну і таго... гэтага, от так тая неразбярыха і налучылася. Ніякія мы не бандзіты, бронь божа. Пагаварыць з Максімам Архіпавічам ішлі.

Не вытрывала Параска.

— Ціха, мірна,— перадражніла яна.— А вінтоўкі нашто бралі ды цэлыя скрынкі патронаў? Можа аддаць рэўкому неслі?

— Твая праўда, Параска. Паздаваць надумаліся гэтыя ламачыны

— Тут маліцца пара, а ён, як той паганы цюцька, яшчэ адбрэхваецца,— стоячы наперадзе, абураўся Цярэшка.

Лявон Адзінец ляпнуў далонню па стале.

— Кажы суду праўду, як капаткевіцкіх і лучыцкіх камуністаў забівалі. Што ж, вы і з імі пагаварыць ішлі?

— Які ты суд, самазванец? Калі хочаце судзіць, вязіце ў Бабруйск, у фармальны суд, хай ён разбярэцца. А вас не прызнаём. Тожа мне аблакаты!

Апошнія словы старога Ермаліцкага заглушыў гул натоўпу.

— Вас уся воласць судзіць. І твая дачка судзіць. Ці не ты яе зрабіў удавою, гад?— ускочыў Адзінец.— Хто яшчэ з бандытаў хоча гаварыць?

Ступіў крок наперад малады, з канапатым тварам Гатальскі і загаварыў ціха, нібы на споведзі:

— Што вінаватыя, то вінаватыя. Каемся. Але не ва ўсіх адна віна. Плышэўскі, каб яму зямля колам, ды от сынок яго, Казічак, збілі нас з панталыку і ўсім верхаводзілі. А мы што? Больш хаваліся, чым стралялі. Так што злітавацца прашу нада мною і маімі дзеткамі.— І ўпаў на калені.

— Перад кім, дурань, кленчыш? Устань! — гаркнуў падобны на варону высокі шляхцюк.— А судзіць вязіце ў Бабруйск, каб суд па ўсёй хворме быў.

Да стала падышоў старшыня павятовага ЧК.

— Хітраваць вам ужо няма калі, панове. А судзіць вас справядлівы суддзя. Вось ён.— Найман абвёў рукою натоўп.