Аляксей Карпюк - Свежая рыба

Заглянуў на свой хутар.

Звычайная вясковая хаціна, ужо ледзь не па вокны ўлезла ў зямлю, дах выгнуўся седлавінай ад цяжару чарапіцы, так і глядзі праваліцца. І чаму яна калісьці здавалася такім палацам?.. Як жа, я не мог нарадзіцца ў звычайнай. Чорт на яго, як можна паддацца самаашуканству. Яшчэ знайшліся разумнікі, якія бацьку некалі кулаком аб'явілі...

За намі — Сахарышына поле. Юліка забілі. Іван рана памёр. Цішэўскія вырадзіліся; пяць іхніх гектараў зараслі хваінай.

У падпраўленай Настусінай хаціне цяпер — яе сярэдняя дачка з сям'ёй. Дзе Верка і які яе далейшы лёс, я зноў не пасмеў ні ў кога спытацца, але для мяне пытанне ўжо здавалася ясным. Дзе ж паліцаевай жонцы быць? На гаспадарцы мужа, а Шусцік быў адзіны сын у бацькі.

Учарашняя атмасфера параднасці не дазваляла хадзіць па страшаўскіх хатах — было сорамна. Няхай гэты раз пабыўку скончу, у наступны прыезд буду разумнейшы.

За вёскай папрасіў шафёра спыніцца і пайшоў у Хмель — такая сабе альтанка на балоце за рэчачкай. Пайшоў туды шукаць кладку з выразаным на ёй надпісам, якую мае продкі, па старадаўняму звычаю дрыгвічоў, паклалі на памяць аб першым Кучынскім. Ішлі многія пакаленні касцоў па кладачцы, глядзелі сабе пад ногі на надпіс і ўспаміналі чалавека. Дзень, калі я ўжо сам прачытаю таямнічыя словы са стараславянскімі выкрутасамі на пацямнелай ад часу і вады калодцы, здаваўся калісьці такім далёкім, недасяжным.

Надта цягнула глянуць на кладку праз чвэрць стагоддзя вачыма сталага чалавека. Цяпер я ведаў цану такім рэчам. Хацелася прывезці падарунак. Беластоцкаму краязнаўчаму музею — у Гродна кладку не возьмеш.

Дарэмныя надзеі!

У Хмелі рэчачка цякла гэтаксама, але яе паглыбілі, кладка апынулася над вадой. Высахшы, дуб пачаў лушчыцца і абсыпацца. Надпісу на ім ужо не было. Цяпер наогул не пазнаць кладкі. От, чамусьці ляжаў сабе над вадой ад берага да берага нікому не патрэбны вузлаваты і патрэсканы дубовы слупок. Побач з ім людзі праклалі мосцік з аполкаў.

За мосцікам — гладкае поле чарназёму. Якая тут была дрыгва! Па хрыбет правальваліся каровы, а на купінах расла расянка... Людзі перамянілі мясцовасць усяго за якія дваццаць гадоў. Перамянілі, але ўжо без мяне...

Затое і ў Ліпніках цяпер — Стойбішча — месца, дзе стаяў наш атрад. Будуць мяняцца пакаленні, а назва застанецца. І цяпер будзе іх дзве. Адна — у Каралеўскім лесе, другая — каля нашага хутара...

А наогул — усё цячэ, усё мяняецца.

Расчараваны, я ўжо збіраўся ісці да машыны, як убачыў сялянку. Яна набліжалася да мосціка.

І тут я пазнаў жанчыну: гэта была Яна!

Каб выказаць словамі мову нашых здзіўленых, уражаных і разгубленых позіркаў, выглядала б так:

«Ты-ы?.. Не можа бы-ыць?!»

«А гэта ты-ы?! Бо-ожа, што з табой зрабіў час: замуляная, патанчэлая, са счарнелымі і высушанымі кісцямі рук... Што з табой здарылася?..»

Не так, зусім не так уяўляў я сабе нашу сустрэчу.

Стаім, не ведаем, пра што гаварыць. Колькі ў нас агульнага, недагаворанага, нявысветленага, перажытага. Але якое цяпер гэта мае значэнне?

— Вось мы і спатка-аліса...— кажу я.

— А я іду і думаю — хто ж гэта тут такі стаіць! Чула, што ты выступаў у святліцы ўчора, але каб на балоце...

— Та-ак. Вось мы і спатка-аліса...

— Памагала Лебядзінскім складваць сена. Скончылі, іду і бачу — такі файны пан... Яшчэ сабе падумала — мо з ваявудскай рады хто...

— Гэта — я...

— Выходжу з Хмелю і бачу...

Спахопліваюся — Верка вось-вось заплача.

— Ну, Вера, расказвай — як жывеш? — паспяшыў я з дапамогай. У мяне задрыжаў голас.

Яна як бы пагасла, бездапаможна ўздыхнула:

— От жыву...

Зноў стаім і маўчым.

Чыстая белая хусцінка на яе галаве завязана назад. Твар — хударлявы, яшчэ малады і па-дзіцячы бездапаможны. Зблізку яна — непрыгожая.

— Мама жыве?

— Памерлі. Два гады назад...

Пра што спытацца яшчэ?

— А ў мяне, Алёшка, сухо-ота,— раптам успомніла яна і ніб,ї>і пахвалілася. — Я егдзіла ў санаторый ад ваявудскай рады нарадовай.

Словы «ваявудскай», «санаторыюм» вымаўляла лёгка, правільна — нібы радавітая полька.

— Ого, у санаторый!

— Тры гады таму назад, яшчэ пры маме.

— Малайчына, што ездзіла. І добра, што цябе паслалі. Ну і як?

— Лепей...— у яе адпала ахвота гаварыць пра гэта.

Не хвароба для яе галоўнае. Веры было куды важней, што людзі ўдзялілі ёй увагу.

— Глупства,— успомніў я Доўгага Мікалая, які ад туберкулёзу памёр.— Хваробу тваю цяпер вылечваюць лёгка. Галоўнае — не падай духам.