Аляксей Карпюк - Свежая рыба

Ці немцы сваім стрэлам не адважваліся сябе выдаць, ці яны ўсё ж такі сержанта не заўважылі, а разглядалі што-небудзь за ім — хто іх ведае. Але што тады Гаўрыла да вечара перажыў, што перадумаў, як перахваляваўся, перацярпеў — апісаць, мабыць, немагчыма...

Потым яшчэ многа разоў сержант хадзіў у разведку і з баямі прайшоў з тысячу франтавых вёрст. Пад канец вайны хлопца з арміі дэмабілізавалі па інваліднасці — пяхотная міна выпаліла яму вочы.

Пасля вайны Гаўрыла Шутэнка пасяліўся ў Навагрудку і знайшоў у сабе сілы, каб не толькі жыць інвалідам,— ён стаў паэтам. Першыя паэтычныя радкі яго былі такія:

1953 г. Жыву ў Ваўкавыску. Напісаў першы твор.

Дваццаць пятага мая з трывогай званю ў «Полымя». На другім канцы проваду чую бадзёры голас сакратара рэдакцыі Міколы Ткачова.

— Аповесць надрукавалі! Выйшаў той самы пяты нумар!.. Шуганула, братка, твая рэч на ўсю Беларусь, віншую! Лаві яе ў кіёсках, покуль не расхапалі!

Як на крыл лях вылятаю з пошты — дзе тут кіёск? Не сваімі рукамі вымаю грошы і бяру свежанькі пяты нумар — тоненькі, у шэрай вокладачцы з паперы, у якую часамі загортваюць пакупку ў магазінах, і такі мне дарагі.

На старонцы, дзе ў карэктуры стаяла маё прозвішча, цяпер чамусьці: «Міхась Лынькоў. АГНІ ТАНГАНЬІКІ, аповесць». Сэрца абмерла, ногі падкасіліся, і я апускаюся на траву.

Дзеравянымі пальцамі роспачліва гартаю старонкі далей.

Дурань, чаго панікую, вось жа і мая «У АДНЫМ ІНСТЫТУЦЕ»!!!

Ура-а-а!!!

Аповесць пра Гродна і яго педінстытут. Цікава, што там цяпер робіцца? У абласным цэнтры часопіс, вядома, з'явіўся раней, мой твор напэўна там прачыталі. Вядома, перачыталі ўсе, і не па адным разу, з-за гэтага там цяпер усё дагары нагамі. Трэба зараз жа туды ехаць.

Гэта я напісаў пра Гродна кніжку — я! я! я!.. Ай да мы-ы, ы-ы-ы-э-э-эх, раздайся мо-ора!!! Дабірацца да Гродна поездам — глупства, не цэлыя чатыры гадзіны. Паехалі!!!

Дарога мне здалася адным імгненнем — праспяваў у тамбуры пад грукат калёс усе песні.

А вось ужо і Ауліс. Капліца Вялікая. Капліца Малая. Першая стрэлка... Гродна!

На вакзале бачу здалёк у кіёску пяты нумар «Полымя». Звяртаюся да жанчыны за прылаўкам:

— Скажыце, а многа ў вас купілі яго?

— Восем экземпляраў,— ахвотна адказвае. Бачачы маё расчараванне, жанчына абураецца: — А чаго вы хочаце, часопіс толькі што атрымалі?!

З вакзала выбіраюся на вуліцу Ажэшкі. У мяне настрой сапсаваўся. Выходзіць, часопісы ўсё яшчэ валяюцца на прылаўках. І дамы гэтаксама стаяць, і непарушна высяцца слупы, і гэтаксама снуюць машыны, спяшаюцца кудысьці заклапочаныя людзі, а ніхто не тыкае ў мяне пальцам, і ні адзін чалавек не звяртае на мяне ўвагі, нават — самай малой.

Ля нашага педінстытута сноўдаюць юнцы з выглядам незалежных графаў, а ў дзікім вінаградзе гэтак жа нахабна цвыркаюць вераб'і...

Ладна, ліха вас бяры, ведайце маю дабрату! Ведай ты, старажытны горад! Ведай, дарагі мой інстытут! Ведайце, чытайце пра сябе, ды няхай вам будзе прыемна — мае настаўнікі, сябры-студэнты!..

Ля тэатра — піўная з брызентавым тэнтам, якой калісьці, здаецца, не было. За столікам сядзіць наш харошы і нястрымана буйны Вараціла — прататып аповесці, які ў інтэрнаце з трэцяга паверха з'язджае па лесвіцы на лыжах. Ён сапраўды рабіў гэта! Уяўляеце, што за грукат быў, калі падаў?! Гэ, ён і не такія конікі выкідваў!.. Цікава, ці ён пазнаў сябе ў маім творы? Прозвішча яго сапраўднае іншае. Напэўна, аповесць прачытаў і сябе распазнаў, там усё вельмі відочнае. Нарэшце ёсць каму мяне ацаніць.

— Валодзька! — крычу шчаслівы.

Хлопец адстаўляе куфаль з півам ды насцярожана прыглядаецца, працірае вочы.

— А-а, дак гэта — ты?!.

— Я-а...

Ён чамусьці са злосцю ўстае, закасвае адзін рукаў, другі ды падаецца ў мой бок.

— Поездам прыехаў...

— Прыехаў?!

— О толькі што...

Але ён мяне не слухае. Са злоснай рашучасцю пералазіць бар'ерчык, шыпіць:

— Дак якое ты свінства там пра мяне нашрайбаваў, мярзотнік, яко-ое?.. Прызнавайся!

Што за ліха — біцца лезе? З-за чаго?!

Мы займаліся разам у секцыі бокса. Валодзькаву сілу добра ведаю. Ды не станеш жа ў белы дзень, сярод горада, паказваць свае баксёрскія прыёмы з п'яным.

— Прыпёрся?! — кажа ён здзекліва.— Так пачакай жа, пісака, зара я цябе размалю-ую!..