Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

Паспрачаўшыся, у рэўком выбралі Андрэя Бацюту, Яўхіма Сцепанюгу, Рыгора Крываноса, Пятра Зайца, Паўла Макарова, Мішку Сырамалота і хутараніна Пятра Чыжэвіча. Зямлю рашылі дзяліць вясной, да сяўбы.

— Зямля не прападзе. Зямля пад нагамі. Была б яна толькі наша, — сказаў Рыгор Крыванос.

Мішку Сырамалоту дасталася самая адказная работа — перапісаць усю маёмасць графа Незабітоўскага. Мішка аблазіў увесь маёнтак, абышоў лесапільню, свірны, склады, лясныя дзялянкі, флігелі для парабкоў, абмацаў сваімі рукамі кожны цвік і праз два дні

паклаў перад Бацютам густа спісаны сшытак:

— Тут усё як на духу.

Яны падрахавалі лічбы, і Бацюта прысвіснуў:

— Гэты граф быў, як курыца, што нясе залатыя яечкі. Такое багацце! І ўсё цякло, як каню пад хвост — у Парыж і Рым, у бардэлі і на пляжы.

Высветлілася, што на млыне і ў свірнах ляжыць каля сямісот пудоў жыта.

— Што будзем з ім рабіць? — сабраў Бацюта рэўкомаўцаў.

— Я думаю, Андрэй, — сказаў Яўхім Сцепанюга, — беднякам нашым трэба даць трохі жыта. Тым, хто слабейшы, салдаткам і ўдовам. Хай народ бачыць, што мы нешта можам ужо сёння зрабіць. Не кожны Пятра дачакаецца, а сыру кожны хоча.

У нядзелю на млыне пачалі даваць жыта — на кожны двор па два пуды. Мішка падлічыў, што ўсіх такіх двароў будзе ў Чмялях сорак тры, у Запольцах васемнаццаць, і пяць на хутарах. Людзі ішлі з мяхамі, з торбамі, з пасцілкамі. Хлопчык Росці Перуноўскага на вяровачцы прыцягнуў начоўкі.

— Хіба маці мех не знайшла? — сярдзіта спытаўся ў яго Пятрок Заяц.

— Нас мех калова палвала, — калупнуў пальчыкам у носе хлопчык, — дзядзецка, насып у нацоўкі.

— У нацоўкі, — перадражніў яго Заяц, — вераб'і здзяўбуць, пакуль будзеш цягнуць. — Але жыта ўсё ж насыпаў.

Мішка Сырамалот з Петраком Зайцам важылі жыта вялікім, трохі прыхопленым іржой бязменам. Бацюта стаяў побач з пакамечаным сшыткам у руках, з алоўкам за вухам. Людзі атрымоўвалі жыта, распісваліся ў сшытку.

— Не сшытак, а сапраўдныя могілкі, — нявесела пажартаваў Бацюта, бо ў сшытку замест подпісаў стаялі толькі адны крыжы.

Мішка Сырамалот успацеў, скінуў шапку, весела гігікнуў. Яму падабалася быць шчодрым, падабалася бачыць радасныя людскія вочы. Ён адганяў вераб'ёў, што адважваліся скакаць каля самых мяшкоў з жытам.

— Акыш адсюль, буржуі!

Але раптам ён разгублена крануў Бацюту за плячо:

— Глядзі, хто ідзе.

Да млына падыходзіў Кандрат Гаранок. На плячах зашмальцаваная старая світка, на галаве белая салдацкая шапка-бесказырка.

«Дзе ён яе толькі выкапаў? — падумаў Мішка. — У войску ж ні ён, ні Васіль не служылі».

У руках Гаранок трымаў зялёны лаплены мех. Падышоў, прыўзняў над галавою шапку.

— Добры дзень, людцы.

— Здароў, Кандрат, — сказаў Бацюта, і твар яго напружыўся.

Колькі хвілін усе маўчалі.

— Чуў, збожжа вобчаству даюць, — паспрабаваў вымучыць на жоўтых запалых шчоках усмешку Гаранок. — Дай, думаю, збегаю. Баба хворая ляжыць. Па сусеках мышы ўсё падчысцілі.

— Мы не ўсім збожжа даём, Кандрат. — Бацюта скруціў сшытак трубачкай, заткнуў яго за халяву бота. -

— А мой жа Васіль у вашым атрадзе. — Лёгкая ўсмешка асвятліла Гаранкоў твар. Вочы былі разумныя, учэпістыя. Быццам ён ведаў нейкую тайну.

Бацюта гнеўна глянуў на Мішку, ступіў бліжэй да Гаранка, стаў грудзі ў грудзі:

— Ідзі дадому. Калі з голаду будзеш паміраць, сам прынясу.

Гаранок згорбіўся, зашчаміў пад паху мяшок, чамусьці яшчэ раз сказаў:

— Чуў: збожжа вобчаству даюць...

І пайшоў з двара, заграбаючы цяжкімі нагамі пухкі снег.

Бацюта адразу накінуўся на Мішку:

— Хто яго Васіля ў атрад прымаў?

— Мы, — прыкусіў губу Мішка, — прасіўся дужа.

— «Мы» быў Мікалай Другі. Ты прымаў?

— Ну я.

— І стрэльбу даў?

— Стрэльбу не далі. Няма ў нас іх лішніх. Ён — болей па гаспадарцы. Матруне Гаршковай памагае. — Мішка наском бруднага зморшчанага бота калупаў мяшок.

Да вечара супраць кожнага прозвішча ў Бацютавым сшытку стаяў крыжык ці подпіс.

— Толькі мой Лаўрэн не прыйшоў, — уздыхнуў Мішка.

— А дзе ён? — У Бацюты ад сэрца ўжо адкацілася злосць, голас быў мяккі, нават, адчувалася, прабачлівы. * -

Мішка заўважыў гэта, павесялеў, сказаў, збіваючы шапкай пыл са світкі:

— Дома мой Лапыцька.

— Лаўрэн не хоча палучаць, — умяшаўся ў размову Пятрок Заяц.

Бацюта глянуў на Мішку:

— А ну, насыпай у мяшок жыта. Пойдзем да гэтага Льва Талстога.

Яны ішлі па вуліцы, і пад нагамі рыпеў снег, як дрэнна падагнаныя маснічыны. Наперадзе прабеглі каровы, відаць, вырваліся на волю з цёмнага хлява. «Аладкі» дыміліся на снезе. Хлопчык у доўгай, па пяты, світцы бег за каровамі, спалохана крычаў;