Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Куды гэта ты ўгледзеўся, як сляпы Мэндаль у капейку? — весела спытаўся ў яго Юшкоў.

— На лес гляджу, — хмурна перасмыкнуў вуснамі Кузьма і адразу аддаў Юшкову бінокль. — А бінокль твой, Іван, відаць, сапсаваны. Няправільна паказвае...

Юшкоў здзіўлена і недаверліва глянуў на яго, але нічога не сказаў.

Праз некалькі дзён з зямлі ўжо зусім сышоў снег. Зямля ляжала чорная, мокрая, недагледжаная. Паміж акопамі, на нейтральнай паласе, з-пад снегу паказаліся трупы людзей і коней. Адзін труп, чамусьці без бота на левай назе, ляжаў якраз перад акопамі трэцяй роты. Вялікі счарнелы палец босай нагі паказваў у неба. Часам на труп садзілася варона.

Кузьму здавалася нават, што ён бачыць яе вочы, маленькія і халодныя, як шкляныя шарыкі.

— І нас вароны кляваць будуць, — сумна і сярдзіта гаварыў Пчалаводаў і стараўся не глядзець у той бок.

Усё часцей сніліся Кузьму родная хата, маці з бацькам, дзед Ігнат, Дзіна і Антон. Здавалася, сто гадоў не быў ён ужо дома і ніколі больш не вернецца туды. «І нас вароны кляваць будуць», — заселі ў галаве словы Пчалаводава, і ён прывык да іх, як прывыкаюць у цяжкім паходзе да мазалёў на нагах. Ён нават перастаў баяцца гэтых слоў, бо смерць хадзіла блізка, а страшней смерці нічога на свеце не бывае. Колькі перадумаў ён за доўгія ночы! У думках вяртаўся ў свае Чмялі, заходзіў у крайнюю хату, потым у наступную і гасцяваў гэтак ва ўсіх дварах, успамінаючы, дзе хто жыве, старых і малых, успамінаючы, як заве кожны гаспадар свайго каня ці карову. Такія вяртанні зрабіліся неабходнасцю, ён ужо не мог заснуць, каб у думках не наведацца дадому. Амаль штоночы ўспаміналася яму і тое, як, адыходзячы ў войска, засунуў у хлеўчуку за крокву хустку Франі Перуноўскай. Перад гэтым на вечарынцы ў Перуноўскіх танцаваў з Франяй, і яна, расчырванелая, зеленавокая, прыціскалася да яго моцнымі гарачымі грудзьмі, загадкава глядзела ў твар. Потым, ужо як выйшлі на вуліцу, усе пачалі кідацца снежкамі. Ён таксама зляпіў снежку, шыбнуў у Франю. Франя падбегла да яго, хацела паваліць у снег, хустка ў яе збілася на плечы, і тады Кузьма схапіў хустку. І не аддаў яе, прынёс дадому за пазухай. Цікава, ці знойдзе Антон, ці хто-небудзь хустку за кроквай? А як знойдзе, дык што падумае?

Кузьма любіў свайго малодшага брата, хоць і лічыў яго занадта ціхмяным, слабаком і маўчуном. «У маці ўдаўся Антон, — думалася Кузьму. — Хлопец добры, але яму лепш бы ў спадніцы нарадзіцца».

Між тым мінулася вясна, убіралася ў сілу лета, гарачае, навальнічнае. Над акопамі паплылі снежна-белыя аблокі. Пасля абеду яны цямнелі, цяжэлі, рабіліся вялікімі і сярдзітымі; іх пачыналі крэсліць сліпучыя вогненныя маланкі. Дождж ліў як з лубу. Вада цякла за каўняры салдацкіх гімнасцёрак, пеністымі ручаямі ўрывалася ў акопы.

— Няйначай, сусветны патоп надыходзіць, — спалохана казаў Пчалаводаў і хрысціўся, гледзячы на разгневанае неба.

Неяк у пачатку ліпеня ўсяму палку загадалі пастроіцца. У акопах пакінулі толькі пасты аховы, а ўсю асноўную масу салдат сагналі ў шырокай балоцістай лугавіне. З сасновых жэрдак змайстравалі трыбуну, і на яе вылезлі камандзір палка Талубко, старшыня палкавога камітэта Жабрэеў і яшчэ некалькі незнаёмых людзей.

— Не ведаеш, Іванавіч, што будзе? — спытаўся Юшкоў у Пчалаводава.

Пчалаводаў, схуднелы, з дужа загарэлым тварам, наморшчыў лоб, заціснуў наздрыну вялікім пальцам, гучна смаркануўся:

— Не ведаю. Кажуць, у нейкія нацыянальныя часці нас будуць забіраць.

Што гэта за часці, ніхто не ведаў. І таму ўсе вельмі ўважліва пачалі слухаць, што гаворыць палкоўнік Талубко. А той, выціраючы спатнелую бліскучую лысіну насоўкай, растлумачыў, як мог, што з дазволу Часовага ўрада ў арміі фарміруюцца часці з воінаў іншых нацыянальнасцей і дзеля гэтага прыехалі ў полк прадстаўнікі Украінскай цэнтральнай рады і Польскага камітэта. Першым пачаў заклікаць усіх землякоў пад свой жоўта-блакітны сцяг украінец. Гаварыў пра ўсё: пачынаючы з хутарка над стаўком у стэпе, дзе так вольна дыхаецца, дзе спяваюць чарнавокія дзяўчаты і варацца галушкі, і канчаючы духам Казакаў Запарожскай Сечы, які, нягледзячы ні ка што, жыве ў кожным, хто меў шчасце нарадзіцца па-над дняпроўскімі кручамі.

— Спраўна чэша, — прыцмокнуў языком Юшкоў.

Прадстаўнік Польскага камітэта быў ужо ў сваёй форме: на галаве нейкая рагатая высокая шапка з казырком, на штанах — яркія чырвоныя лампасы. Быў ён худы, даўгалыгі, гаварыў, смешна перакручваючы рускія словы.