Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Пакуль з тых, каго ён успомніў, самай блізкай яму была Люда. І ён пачаў пасылаць у прастору, у неба, мольбы, як заклінанні, каб яна адчула, што ён жывы, каб яна пачула яго, стала шукаць і… знайшла.

«Людачка, дарагая, — роспачна думаў ён у ноч, — калі ты ёсць недзе ў свеце, калі ты не прыдумка маіх сноў, адгукніся… згадай пра мяне… я жывы… я ёсць… знайдзі мяне… знайдзі!..»

Але гэта была часовая слабасць, бо за ёй прыходзіла разуменне, што нікому ён, тым болей Людзе, цяпер не патрэбны: адно слова — інвалід…

9.

Для бабы Мані і раней Славік быў ледзь не родным, а цяпер стаў і ўвогуле сваім. Яна старалася падкормліваць яго хатнімі прысмакамі і кожны дзень заходзіла да яго — нават калі не працавала. Ад яе пачуў Славік пра дзеда, што некалі жыў у інтэрнаце:

– Буў у нас тут да цябе дзед адзін. Знахар, вядзьмак — так усе звалі яго. На сёмым этажы жыў. Вісока. Сам так хацеў. Лячыў усіх падрад замовамі. Шаптаў. Лячыў ад прыстрэку, ад зубнога болю, ад спугу…

Кажуць, памагала. Толькі сваіх, інтэрнацкіх, лячыў. А да цябе, бач, з усяго раёна едуць…

– А дзе ён цяпер, гэты дзед?

– Памёр… — Баба Маня перахрысцілася. — Памёр у той дзень, як ты ажыў… — Памаўчала і дадала: — Ён і пра цябе казаў.

– Як?.. Што?

– Калі паміраў, я пры ім була. Плакала: што му будам без вас рабіць, Васілевіч? А ён мне каа: «Ня плач. Свята места пуста не бувае. Іе мне замена. Хлопец адзін. Ён ужэ тут, але пакуль ня з намі...» Так і сказаў: тут, але ня з намі... Я толькі цяперака здагадалася, што ён пра цябе гаварыў: ужо тут — значыць, у інтэрнаце нашым, а не з намі, бо без памяці ты буў...

Славіка ў каторы раз здзівіла мова бабы Мані, асабліва гэтае «каа» замест «кажа». Недзе ён падобнае чуў. Некалі чуў. Ажно сэрца шчымліва азвалася на гэтае «каа» — ці не бабуля ягоная так гаварыла… А мо і мама?

– Вы думаеце — ён пра мяне казаў... — Па целе Славіка прабеглі дрыжыкі, і ён пацепнуў плячыма.— Скажыце, а чаму я ажыў, чаму не памёр?

– Ці мне пра тое думаць... Значыць, Богу так трэба було, значыць, Бог так хацеў.

– Бог так хацеў? Што — толькі ён адзін вырашае, колькі жыць чалавеку і калі паміраць? І ніхто не ведае, калі памрэ? Не ведае, ці памёр ён ужо, ці яшчэ ачуняе і будзе жыць?..

– Справядлівасць у гэтым вялікая, што не знаем му, калі памром. Мне мама, калі я малая була, расказвала, што колісь людзі зараней зналі дзень і час, калі памруць. Даўно тое було. Тады яшчэ Бог хадзіў па зямлі між людзей. І вось ідзе ён аднойчы па сялу, бачыць — гаспадар плот перасыпае, бо разваліўся.

Падвязвае колікі да жэрдкі саломай. Здзівіўся Бог і каа: «А чаму ты, чалавеча, саломай падвязваеш плот, ён жа па першым ветры рассыплецца...» А чалавек гавора: «А навошта мне лепей рабіць — заўтра падвечар усё адно памру...» Яшчэ болей падзівіўся Бог і тады ж рашыў, што не павінны людзі нічога знаць пра сваю смерць. Вось і не знаем му, жывом пакуль жывецца. Таму і прымаўку маем: «У дарогу збірайся, а жыта сей.» Значыць, памірай, а жыта сей…

«Бог хадзіў па зямлі...», «На Беларусі Бог жыве...»,

«Калі Бог дзяліў зямлю, беларусы спазніліся, прыйшлі апошнімі, і Бог сказаў: «Аддам вам самую лепшую зямлю, якую для сябе бярог, але ў пакаранне за гэта — самае горшае начальства...» — фразы і словы ўсплывалі ў галаве Славіка — некалі чутыя ці недзе прачытаныя. Ён быў узрушаны расповедам бабы Мані і пра дзеда-знахара, і пра Бога. Яе трапяткое стаўленне да Бога перадалося яму. І кожны раз, калі Славік думаў пра Бога, яго ахутваў невядомы, незразумелы, высокі страх... Ёсць, аказваецца, нехта, хто ведае пра яго ўсё-ўсё: нават тое, чаго ён сам не ведае. І не толькі тое, што ён зрабіў, але і тое, пра што грэшна падумаў...

А між тым да Славіка і сапраўды ехалі ўжо не з усяго раёна — з усёй вобласці. Ён працягваў прымаць людзей, лячыць іх, дапамагаць ім. Аднак, на жаль, вельмі мала з таго, што ён бачыў, з таго, пра што даведваўся, ён мог змяніць. Ён мог дапамагчы аднаму чалавеку — уратаваць яго ад, здавалася б, невылечнай хваробы і тым перайначыць ягоны лёс і працягнуць жыццё (зрэшты, і гэта нейкай выпадковасцю, а не загадзя спланаванай, спрагназаванай дзеяй — прадбачанай кімсьці сустрэчай яго, Славіка, і хворага менавіта тут і ў гэты час — назваць можна было з цяжкасцю), мог падказаць камусьці, як бабе Мані, не рабіць нешта: не ехаць сёння некуды на гэтай машыне альбо не ляцець на самалёце, але ўплываць на лёсы многіх людзей, на народ — ён не мог… Нават ведаючы, колькі няшчасцяў прынясе народу той ці іншы ягоны выбар, паўплываць на гэта ніяк не змог бы. Для гэтага, можа быць, яму спачатку трэба было б стаць чалавекам публічным, дапушчаным да тэлеэкрана, але ён разумеў, што гэта немагчыма…