Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Да Славіка пацякла ручаінка людзей са сваімі бедамі, хваробамі і клопатамі, прыпыніць якую пасля некалькіх удалых прадказанняў пра зніклых сваякоў, якіх знайшлі там, дзе ён сказаў, ды некалькіх вылечванняў цяжкахворых стала немагчыма. З раніцы ля ўваходу ў інтэрнат пачала збірацца чарга з тых, хто хацеў патрапіць «на прыём» да Славіка. Ручаінка гэтая не перасыхала ні на хвіліну і паступова стала ператварацца ў рачулку: гора людскога разліта па зямлі шмат... Сталі прыязджаць ужо і з суседніх раёнаў.

Станіслаў Сцяпанавіч, з мэтай паназіраць за Славікам зблізку, не тое каб дазваляў яму «прымаць» у дзень не больш за дзесяць чалавек, а нават прымушаў гэта рабіць. Больш Славік і не мог: хутка стамляўся. Але ён і не здагадваўся, што Станіслаў Сцяпанавіч збірае з людзей за «кансультацыі» грошы, бо сам Славік рабіць гэта катэгарычна адмаўляўся. Праўда, Станіслаў Сцяпанавіч браў не сабе, а на патрэбы інтэрната — афармляў як дабрачынную дапамогу і купляў прадукты, абсталяванне, мэблю.

Славік патроху-патроху пачаў уваходзіць у смак, яму стала цікава бачыць абсалютна незнаёмага чалавека і «чытаць» чужы лёс, угадваць клопат. Яго радавала і ўзбуджала, калі ён заўважаў, як здзіўляецца наведнік, пачуўшы ад яго нешта трапнае і дакладнае, пра што, можа, і сам забыўся... Заходзіла ў пакой жанчына. З парога бачна — не вясковая. Нават па тым, як віталася, як сядала насупраць. І адразу пачынала казаць пра сваю патрэбу: «У мяне…». Славік даваў ёй знак — маўчыце, і ўзіраўся ў твар. І праз хвілю сам расказваў, што за нагода прывяла яе сюды. Выбіраў з убачанага самыя эфектныя моманты. Жанчына рабіла вялікія вочы і нерухомела. А Славік «чытаў» перажытае ёй, і гэта прыносіла яму не толькі задавальненне: так ён яшчэ і вывучаў чалавечае жыццё паводле лёсаў «пацыентаў» і сам уваходзіў у тое мінулае, успаміны пра якое ў яго былі сцёртыя. Бо, па вялікім рахунку, лёсы людзей толькі падаюцца рознымі, на самай жа справе яны аднолькавыя аж да дробязяў… Асабліва калі прыходзіць бяда ці хвароба. А здаровыя ды шчаслівыя да Славіка не ехалі.

Увогуле — яму хацелася дапамагчы ўсім-усім… Каму мог і чым мог. Найперш тым, хто жыў тут, у інтэрнаце. Аднак якраз іх ён ужо ўратаваць не мог… Сюды рэдка траплялі людзі, у якіх была будучыня. Найчасцей у гэтым доме проста дажывалі адведзеныя гады тыя, хто адсюль ніякім чынам ніколі не выкараскаецца, нават калі і заставаліся ў яго недзе родныя альбо дзеці… Яны нікому не былі патрэбныя. І тут Славік анічога зрабіць не здолеў бы. Ён зазірнуў у мінулае жыццё аднаго, другога, трэцяй… і жахнуўся… Лепш бы ён гэтага не рабіў. Ён і не ўяўляў, і не думаў, што столькі гора і болю могуць насіць у сабе гэтыя кволыя, спакутаваныя целы… А часам і зла… Ну чым ён мог дапамагчы Івану-куксе, ад якога адмовілася жонка-п’яніца, а сам ён быў з дзетдома і ногі ды рукі страціў не на вайне (хоць казаў усім, што ён «афганец»), а па ўласным глупстве — напіўся зімой у лютыя маразы, дадому познім вечарам не дайшоў, заснуў у снезе і да раніцы адмарозіў рукі вышэй локцяў, ногі вышэй каленяў, нос і вушы… І цяпер быў цурбаном, бервяном, якое з боку на бок перакочвалася з цяжкасцю…

6.

У Вільні Славік даведаўся і сумную вестку: Люду выключылі з універсітэта. За нацыяналізм. Дакладней, не выключылі, а папрасілі перавесціся на завочнае аддзяленне. Час быў ужо не той, але перастрахоўка ў рэктараце заставалася ранейшай... І ён з Вільні кінуўся ў Гомель.

«Нацыяналізмам» на факультэце назвалі праведзеную Людай з сябрамі вечарыну, прысвечаную нядаўна адзначанаму стагоддзю з дня нараджэння рэпрэсаванага адным з першых, яшчэ ў дваццатыя гады, беларускага паэта і палітыка, імя і творы якога было забаронена згадваць: нацыяналіст, бачыце... Ды яшчэ вершы чыталі з запаленымі свечкамі — камсамольцы і са свечкамі, ну-ну — аўдыторыя вам не царква… Прычым вечарыну не забароненую, хоць і не афіцыйную. Люда проста паведаміла ў дэканаце, што пасля заняткаў студэнты збяруцца ў адной з аўдыторыяў, каб пачытаць вершы…

Пачыталі… Нехта далажыў. Меры прынялі… І гэта нягледзячы на перабудову, якая подбегам бегла, паводкай расцякалася па краіне, зазіраючы ў самыя аддаленыя яе куточкі; нягледзячы на тысячы публікацыяў, якія вярталі «незаслужана забытыя імёны бязвінна рэпрэсаваных»…

Удар быў моцны, неспадзяваны, не пралічаны імі… Яны спланавалі, што Люда давучыцца, ён абжывецца і…

– Што рабіць будзем? — сумна спытаўся Славік у Люды.

– Паеду ў вёску, у школу, папрацую настаўніцай. Буду вучыць дзяцей і сама давучвацца, — адказала Люда, — усяго год застаўся.