Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

– Лёгка табе казаць, — спакойна, у тон Сержуку, сказаў ён, — а сам ты што рабіў бы на маім месцы? Не спяшайся, не спяшайся, — спыніў ён Сержука, калі той памкнуўся адказаць яму, — ты не ведаеш: мяне яшчэ ў Гомелі хацелі «стукачом» зрабіць. Я адмовіўся. Таму і апынуўся ў Афгане. Мне так і сказалі: не будзеш супрацоўнічаць — пойдзеш у Афган. Я і пайшоў…

Памаўчалі. Сяржук закурыў, глыбока зацягнуўся і цяжка выдыхнуў. Ён і не здагадваўся пра такое. А Славік загаварыў настойліва і горача:

– Хачу, каб ты ведаў: я катэгарычна супраць прыстасаванства ў любым выглядзе. Мне штырліцы ніколі не падабаліся: служыць адным і іх жа здаваць другім… Не па мне гэта. Я ўвогуле супраць любога супрацоўніцтва з ворагамі, нават супраць калабарацыі. Хоць на вайне ўсё зразумела — разведка, шпіёнства, інтарэсы сваёй дзяржавы... А тут… Навошта гэта? Зрэшты, якая калабарацыя? Якое шпіёнства?

«Стукацтва» — найгоршае з таго, што наогул можа быць… Тут трэба мець асаблівы характар, а я не ведаю, ці змагу весці двайную гульню… Відаць, не сумею... Я чакаў, што ты мяне падтрымаеш, скажаш: не звязвайся з лайном, вымажашся ўсё роўна. А ты… На што ты мяне штурхаеш?

– Ды не штурхаю я… — Сяржук ці не пакрыўдзіўся. — Кажу ж: табе самому вырашаць. Аднаму табе. Але не забывай і пра агульную справу. Не завярбуюць цябе — завярбуюць іншага. І мы яго ведаць не будзем. Але калі ты будзеш даваць дазаваную інфармацыю, дык той будзе зліваць усё, напоўніцу… А мы яго за свайго лічыць будзем. Дык што лепей для нас, для справы? Ты сказаў пра Афган, пра вайну… Няўжо ты не разумееш, што мы і сапраўды даўно тут як на вайне? І нам, якія толькі вучацца змагацца, супрацьстаяць прафесіяналы. Зразумей, пра-фе-сі-я-на-лы. Будзь «двайным агентам». Але нашым, а не іхнім. Трэба толькі верыць: тое, што ты робіш, — дабро… Адно скажу табе: не падпісвай ніякіх папер, ніякіх… Пагаджайся толькі на сустрэчы…

Словы гэтыя спадабаліся Славіку. Значыць, хлопцы ўсё ж нешта разумеюць, падумаў ён, да чагосьці рыхтуюцца, небяспеку і рызыку пралічваюць… Але ісці ў «сексоты» ён не хацеў.

– Ты ж ведаеш, што не мяне аднаго вярбуюць? Так, я прызнаўся, але знойдуцца тыя, што прамаўчаць. Падпішуцца і будуць рабіць сваю чорную справу. І я нават не буду ведаць, хто за мной сочыць. Я нават не ведаю, хто ты? Чаму я павінен табе верыць?

– Ну вось, пачынаецца... Яны толькі таго і хочуць, каб паміж намі разлад пайшоў. Каб мы перасварыліся, падазраючы адзін аднаго ў тым, чаго няма. Верыць ці не верыць — справа асабістая. Я ж вось табе веру… Не спяшайся. Падумай. На гэта трэба ісці альбо не ісці абсалютна свядома. З халоднай галавою, — Сяржук міжволі ўсміхнуўся, відаць, згадаўшы, каму належаць гэтыя словы. — Ты ўжо адзін раз пацярпеў, не згадзіўшыся. Чым цяпер цябе могуць запалохаць? Другі раз на вайну не пашлюць: няма вайны... Хіба што пачнуць пужаць звальненнем з працы ды іншымі жыццёвымі праблемамі і абяцаць спрыянне, кватэру ды ўсё такое… Але тут кожны сам выбірае… Кар’ера змагара з акупантамі за свабоду свайго краю не самая горшая ў свеце… Ты сам казаў, што гатовы пацярпець за гэта. Ну вось і прыйшоў час выбару…

Сержука ён выслухаў уважліва і з удзячнасцю: сапраўды, канчатковае рашэнне прымаць выключна яму самому. Аднаму яму і больш нікому.

Лёгка сказаць: аднаму. У ім цяпер змагалася як мінімум двое, і перамагаў той, які казаў пра безвыходнасць. Славік ведаў, што такое даць згоду на супрацоўніцтва. І яму да апошняга не хацелася гэтага рабіць.

Ды выбар быў невялікі…

4.

Дні цягнуліся марудна, і чытанне не дапамагала… Але гэта азначала, што Славік стаў адчуваць час, яго хаду — няспешную і запаволеную тут, у інтэрнаце, што было добрым знакам: да яго пачало вяртацца пачуццё жыцця. Блукаючы па інтэрнацкім дворыку, які толькі напачатку падаўся яму невялікім, ён знайшоў у ім яшчэ некалькі файных мясцінак. У адным з кустоў акацыі ён заўважыў прыхаванае між галінак гняздзечка невядомай птушкі, у якім ужо вывеліся маленькія. Ён затойваўся і падоўгу назіраў, як яны ў чаканні бацькоў таўкуцца ў цеснаце і разяўляюць да неба чырвоныя з жоўтым роцікі. У куце двара, пад высокім інтэрнацкім плотам, ён знайшоў чмялінае кубельца — проста дзірку ў зямлі, з якой з тоўстым гудам выляталі і ў якую вярталіся нечым заклапочаныя прыгожыя пухнатыя стварэнні. Ён мог падоўгу назіраць за імі не стамляючыся. Нешта гэта яму нагадвала. І аднойчы раптам ён згадаў — ясна і ярка, што некалі даўно, у дзяцінстве, яны з хлопцамі гэтаксама назіралі за чмялямі, а потым вырашылі паспрабаваць здабыць чмялінага мёду. Падказаў ім, як зрабіць тое, дзед. Каб выкурыць чмялёў з іхняе схованкі, яны над выхадам у зямлі расклалі цяпельца. Адны чмялі кружлялі над сваім домам і не маглі патрапіць у яго, а іншыя, што былі ў ім, гінулі ад агню і дыму. Потым хлопцы раскапалі гарачую зямлю над чмяліным сховішчам і дасталі соты, падобныя да маленькіх бочачак, і елі, высмоктвалі з іх духмяны мёд, жавалі і выплёўвалі вязкі воск… Славік так ясна згадаў той выпадак, што нават адчуў у роце смак чмялінага мёду. Ён гэтак захапіўся ўспамінам, што і не адзначыў для сябе важны момант: ён упершыню ўспомніў штосьці не ў паўсне, а на яве…