Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Сцяпан памаўчаў вінавата і збянтэжана, паціснуў плячыма і спытаў Славіка:

– Згуляем?

Ён даўно знаравіўся гуляць у шахматы са Славікам. Прынёс дошку, паказаў, як ходзяць фігуры. Славік збольшага і сам памятаў, бо некалі гуляў даволі някепска, толькі чамусьці ніяк не мог успомніць, як ходзіць конь. І калі Сцяпан сказаў: «буквай «Г», ён вельмі здзівіўся: ніколі б не здагадаўся… Усе ходзяць проста, а гэты… загагулінай нейкай.

Конь, між іншым, быў любімай фігурай Сцяпана. Гуляў ён двума сваімі канямі надзіва ўдала, нават бліскуча, і таму Славік звычайна ў пачатку партыі стараўся выбіць у дзядзькі коней. Калі ўдавалася, то лічы ўжо выйграў. А ўвогуле гульня Сцяпанава была песняй. У войску ён служыў матросам на караблі Паўночнага флоту і там, падчас доўгіх паходаў, а ён казаў, што быў і ў «кругасветцы», насабачыўся гуляць у шахматы. Хваліўся нават, што аднаго разу выйграў у самога «чымпіёна міру Анатолія Карпава», які ў Мурманску наведаў іх карабель і згуляў адначасова з трыццаццю маракамі. І хоць час службы ягонай супадаў хутчэй з маленствам Карпава, а не з чэмпіёнствам, Славік таго не аспрэчваў, бо надта падабаўся яму той смачны дзядзькаў аповед.

Усе фігуры Сцяпан называў на стары лад: слана — ахвіцэрам, ладдзю — турой, ферзя — каралевай... І меў дзясятак трапных выслоўяў, якія паўтараў перад ходам. Асабліва любіў ён ужываць розныя нямецкія слоўцы, кшталту «донэрвэттар», «шайзэ», «о, майн гот» ды «гут», якіх нахапаўся ў сваім дзяцінстве, калі разам з бацькамі быў вывезены на працу ў Нямеччыну. Цяпер ажылі яны ў ім пасля таго, як старэйшая ўнучка па чарнобыльскай праграме пабыла ў Баварыі і нават не хацела адтуль вяртацца ў сваю вёску, так ёй спадабалася. Сцяпан унучку здрадніцай не лічыў, бо і ў яго пра тыя ваенныя гады засталіся не самыя горшыя згадкі: з «баўэрам» ім пашанцавала — добры немец быў, спагадлівы, прынамсі, пасля калгаснай нішчымніцы і галадухі там Сцёпка ўпершыню пакаштаваў масла, цукеркі і «ад пуза наеўся хруктаў»… Пад «хруктамі» ён разумеў слівы, грушы ды абрыкосы. Што да «экзатычных», дык апельсіны, бананы і ананасы ён упершыню пакаштаваў толькі ў той самай «кругасветцы». А ягоныя аднавяскоўцы, а тым болей насельнікі інтэрната, за савецкім часам пра іх нават не чулі, а не тое што бачылі ці елі. Славік ведаў: і ў Мінску набыць апельсіны ці бананы можна было толькі зімой і адстаяўшы вялікую чаргу, а пра ананасы, а тым болей пра іншыя там манга ды авакада, ён і сам толькі чытаў. Што ўжо казаць тады пра забытую Богам вёсачку, дзе жылі і паміралі людзі, якія за ўсё сваё жыццё не бывалі далей сенакосу на поплаве ля рэчкі… І таму са Сцяпана, калі ён пачынаў расказваць пра экзатычныя прысмакі, пакеплівалі, і да яго прыліпла мянушка «Хрукт».

Сцяпан, як і большасць вяскоўцаў, «меў гонар» і вельмі не любіў прайграваць. Спачатку Славіку цікава было назіраць за ім, выйграваць і прайграваць па ўласнай ахвоце, а потым гарачлівасць і ўзбуджанасць Сцяпана яму крыху абрыдлі, і ён пачаў адмаўляцца ад гульні, маўляў, не магу — галава баліць. Вось і цяпер ён паднёс руку да скроні. І Сцяпан зразумеў, расчаравана-спачувальна хітнуў у адказ.

Славік згадаў, як Сцяпан паспрачаўся пра вынікі выбараў з адным з санітараў і яны прыйшлі да яго, каб «рассудзіў». Сцяпану падабаўся Пазняк, асабліва ягоныя выступы ў тэлевізары на пасяджэннях Вярхоўнага Савета — разумна гаворыць, прыгожа і па-нашаму: «Ну, як му тут прастарэкуем…».

– Не, Пазняк не мае шанцаў, — сказаў Славік.

– Ну вядома, — адразу падхапіў супернік Сцяпана, — ён жа паліцай — немцам служыў, а такіх у нас не любяць… А шчэ кажуць — ета ён убіў бацьку Лукашэнкі…

– Дзе ты такое чуў? — раззлаваўся Сцяпан.

– У газетах пісалі, што Пазняк паліцай.

– Як ён мог быць паліцаем, дурная твая галава, калі радзіўся послі вайны… ну, ці як немца пагналі з Беларусі. Ты знаеш, колькі яму гадоў? І як ён мог убіць бацьку Лукашэнкі на вайне — з калыскі смальнуць? Ды ты пачытай біяграфію — на кожным слупе вісіць: Лукашэнка радзіўся ў підзісят чацёртым годзе… Ад каго ён тады радзіўся? Ад убітага на вайне бацькі?

Санітар сумеўся:

– Ну, сам Лукашэнка казаў, што яго бацька на вайне пагіб. Я па цілівізару бачыў.

– І ты верыш? Прыкінь сваімі курынымі мазкамі, як такое магло буць? Як жа яго бацька на вайне ўбіты, калі ад вайны прайшло підзісят гадоў, а яму ж сарака няма, ён за цябе маладзей, а ты ж посліваенны.

– І праўда, ён жа малады саўсім… хоць і лысы… — сказаў санітар. — Ай-яй, во накруцілі-і… І каму трэба такое вудумляць, нашто так брахаць нам у вочы…