Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Пасля выбараў народных дэпутатаў у Вярхоўны Савет неспакойна было і ў Беларусі. Але паперадзе ўсіх была Прыбалтыка. У студзені 1991-га паўстала Летува — запатрабавала самастойнасці і аддзялення ад СССР... Славік выправіўся ў Вільню: балазе, гэта ад Мінска ўсяго нейкіх 170 кіламетраў. Стаяў каля тэлевежы з бел-чырвона-белым сцягам. Можна лічыць, што найсапраўднае выпрабаванне страхам у мірны час ён прайшоў менавіта тут. Асабліва калі на абаронцаў незалежнасці з гучным металічным лязгатам выпаўзлі прыплюснутыя аграмадзіны танкаў і пачуліся стрэлы — для Славіка то быў амаль другі Афган… Пасля гэтага, казаў ён сваім сябрам, яго асабіста нішто не спыніць, і трэба браць прыклад з летувісаў, іначай волі не бачыць нікому: ні ім, ні нам. Выйсці з савецкай турмы народаў можна толькі разам і, магчыма, праз хрышчэнне кроўю…

Але і ў Мінску гэбісты зноў пра Славіка згадалі... Ён выкладаў ужо ў інстытуце фізкультуры, куды яго ўзяў на працу загадчык кафедры, які даведаўся пра наробкі Славіка да кандыдацкай — прачытаў у спартыўнай газеце — і згадаў пра сваё абяцанне былому найлепшаму студэнту. Аднак не паспеў Славік адпрацаваць і паўгода, як інстытуцкі «назіральнік» паклікаў яго да сябе. Славік ведаў, да каго ідзе: такія людзі амаль афіцыйна былі ў кожнай навучальнай установе, у кожным вялікім калектыве. Іх ведалі, яны стваралі сабе павучыную сетку «стукачоў» і збіралі кампрамат на кожнага. Але Славік не думаў, што той у кабінеце будзе не адзін. Калі зайшоў, інстытуцкі гэбіст сказаў яму:

– Тут з табой хочуць пагутарыць, — і сам з пакоя выскачыў.

Невядомы ў цывільным назваўся Іванам Сяргеевічам. Зрэшты, ён мог назвацца і Дзмітрыем Паўлавічам, і Сямёнам Ігнатавічам, якая розніца, наўрад ці, разумеў Славік, гэта ягонае сапраўднае імя.

Іван Сяргеевіч ведаў усё, у тым ліку і пра гутарку ў Гомелі.

– Ну вось, — сказаў ён, — не паслухаліся вы нас тады — і мінімум паўтара года згубілі… Але мы не сталі перашкаджаць вашаму пераезду і ўладкаванню ў інстытут, — зрабіў шматзначную паўзу: — Хацелі, каб вы зразумелі, што яшчэ можаце страціць. Цяпер у вас добрая праца, а можа быць яшчэ лепшая. І кандыдацкая на падыходзе. Не зламіце ў чарговы раз свой лёс. Мы ведаем, што вы тут вярнуліся да сваіх ранейшых спраў, да старых знаёмых. Наведваеце іх пасяджэнні. Думаю, вам няцяжка будзе раз на месяц сустракацца з нашым чалавекам і расказваць яму, чым яны займаюцца, даваць некаторым характарыстыкі… — і, убачыўшы, што Славік сядзіць, апусціўшы ў скрусе галаву, маўляў, зноў пачынаецца, дадаў: — Вы не спяшайцеся з адказам, падумайце, а праз колькі дзён мы з вамі яшчэ раз сустрэнемся. У гэтым пакоі. І, спадзяюся, цяпер адказ будзе станоўчым: вучыцеся хоць бы на сваіх памылках…

На тым развіталіся.

Што было рабіць? Гэтым разам, відаць, не выкруцішся, разумеў Славік. Памазгаваўшы трохі, ён вырашыў параіцца з Сержуком. Той ніколькі не здзівіўся пачутаму, але задумаўся сур’ёзна.

– Не ты першы пра гэта расказваеш, — вымавіў нарэшце, — дзякуй, што даверыўся… Грунтоўна за нас бяруцца. Прадбачу, яны ад цябе не адчэпяцца… — памаўчаў, нібыта пралічваючы нешта, і рашуча дадаў: — Я параіў бы табе пагадзіцца. Але інфармацыю для іх фільтраваць. Не ты адзін там будзеш. Некалькі хлопцаў ужо прызналіся ў вярбоўцы. І мы параілі ім даць згоду. Хадзіць на сустрэчы, дакладаць нешта неістотнае… Падумай сам, можа, і табе варта зрабіць тое ж? І калі вы будзеце даваць ім адпаведныя звесткі, то мы зможам і перайграць іх… Падумай… Бо ў рэшце рэшт вырашаць, што і як рабіць, толькі табе самому. Ніхто тут табе не дарадца.

Між тым за гэты час Славік у Мінску паабабіўся і ўбачыў, што ўсе гэтыя пісьменнікі-мастакі-гісторыкі з апазіцыі ніколькі не ўяўляюць, у якую бойку яны ўлазяць. Бо тут аднымі выступамі-заклікамі, артыкуламі ды лозунгамі не абыдзешся. Прайшоўшы Афган і маючы за плячыма хай і кароткую спартыўную кар’еру, пабачыўшы віленскія падзеі, Славік усведамляў, што час ужо думаць і пра атрады самаабароны. І пачаў паціху-патроху ствараць сваю структуру з надзейных хлопцаў — пэтэвэшнікаў і студэнтаў, якіх дзяліў на «пяцёркі», каб кіраўнікі «пяцёрак» ведалі ў твар толькі яго і астатніх чатырох. Стаўку рабіў на глыбокую канспірацыю, на падполле, рыхтуючыся да доўгай барацьбы. Час быў няпэўны, непрадказальны. Адлігаперабудова магла скончыцца чарговым пахаладаннем, і тады спраўдзіліся б словы бацькі: «Аартыя выявіць сваіх ворагаў — і пад нож…». Таму пра «пяцёркі» пакуль не здагадваўся нават Сяржук. «Няўжо ў шэражоўтым доме пра іх пранюхалі?» — думаў Славік. І сам сябе супакойваў: «Не, калі б даведаліся, тады не сталі б мяне выклікаць… Зрабілі б стукачом каго іншага», — і сам сабе пярэчыў: «А можа, якраз наадварот — вырашылі пачаць з галавы…»