Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

А калі не будзе? Не захоча калі?! Што тады?..

I адразу ж стала не хапаць паветра, зрабілася млосна і душна, аднак праз хвіліну адчуў, што праймаюць дрыжыкі.

Трэба нешта рабіць, але што?!

Падышоў да акна, упёрся лбом у халодную шыбу, шукаючы, за што зачапіцца поглядам. Ля шпакоўні на клёне ўвіхаліся два чорныя шпакі. Прыляцелі...

А раптам і праўда Радзевіч адвернецца? Не можа быць! А чаму, уласна кажучы, не можа быць? Ад Радзевіча можна чаго хочаш чакаць — гэта яшчэ бацька казаў. Усе гэтыя гады Радзевіч так і не падпусціў да сябе, трымаўся на адлегласці. Хто ён, зрэшты, для Радзевіча? Звычайны старшыня калгаса. Радзевічу ў свае гады трэба пра сябе клапаціцца, з-за нейкага там Сурмілы на ражон ён не палезе...

Па праўдзе кажучы, ён ніколі не меў павагі да Радзевіча. Пабойваўся, а павагі не было. Разважаў: а што, уласна кажучы, за выключнасць такая Радзевіч, каб яго паважаць? Толькі што відную пасаду займае... А за ду­шою ўсяго ВПШ, і тую гадоў дваццаць назад скончыў завочна, ніякай прафесіі. Цяпер і настаўнікам ніхто не возьме, калі што... I ён бярэцца павучаць Сурмілу!

Іншы раз аж дух займала ад такой дзёрзкай смеласці, хоць гэтая смеласць і была схавана за сямю пячаткамі, нават у думкі дапускаць яе асцерагаўся, каб часам, выпіўшы, не ляпнуць перад кім. Перад начальствам у ім жыла нейкая заячая душа, былі моманты, калі і сам не ведаў, чаго баіцца, і быў праціўны сам сабе, але перайначыцца не мог. Разам з тым знаў сабе цану. I яшчэ ведаў: рана ці позна наступіць яго зорны час, хоча таго Радзевіч ці не хоча, а зараз эпоха кандыдатаў навук, ім у рэшце рэшт дыктаваць палітыку... А кожнаму ясна, што Радзевіч доўга не пратрымаецца — за пяцьдзесят пераваліла не сёння, то заўтра пацягнуць у вобласць на які прафсаюз ці сабес.

I яшчэ яго заўсёды вельмі краналі звесткі, калі недзе старшынь калгасаў ставілі адразу першымі сакратарамі райкома партыі. Звычайных старшынь, нават не кандыдатаў навук, а ён... Праўда, паўгода назад ішлі настойлівыя пагалоскі, што яго збіраюцца паставіць на райвыканком, нават Радзевіч неяк асцярожна намякнуў: маўляў, як паглядзеў бы, каб перабрацца ў горад... Канечне, прапанова была няпэўная і адказ, натуральна, быў такі ж, але ў душы ён згадзіўся, упэўнены, што гэта часовае рашэнне, свайго роду перасадка... А потым выйшла закавыка, сарвалася, прыслалі нікому не вядомага Дзевяценя. Не сядзець жа і чакаць, склаўшы рукі? Дзейнічаць трэба было разумна і хітра, і перш за ўсё абставіць так, каб імя тваё мільгала пад рознымі пачынамі, круцілася на вуснах у начальства, не сыходзіла са старонак газет, радыё, тэлебачання: самы вучоны старшыня, самы першы пачаў, самы першы закончыў, узяў самыя высокія абавязацельствы, самы, самы, самы... Завёў сяброў сярод газетчыкаў, ахвотна пазіраваў перад тэлекамерай, запісваўся ў спрэчках на кожным пленуме, нарадзе. А потым нечакана прыйшла геніяльная ідэя — прыбраць «Забор’е», і Радзевіч адразу ж клюнуў на гэтую нажыўку... А во як сталася: аказваецца, сам сабе яму капаў...

Дзень падбіраўся к поўдню, сонца стаяла высока, гурба бруднага снегу пад акном асела, распаўзалася жылкамі раўчукоў, у паветры насіліся чорныя як смоль галкі, паўзбіраўшыся на плот, гарлапанілі суседскія пеўнi.

Чаму не звоніць Радзевіч? Чаму маўчыць Чыжэўская.

Невядомасць мучыла, выбівала апошні грунт з-пад ног, ён як ратунку, як збавення чакаў званка з райкома. Чакау і сам сабе палохаўся прызнацца, што страшэнна баіцца гэтага званка. Гэты званок мог перакрэсліць у адзін момант апошнюю надзею...

Недзе трыумфуюць Лазовік з Антоненкам, хто-хто, а яны не упусцяць моманту, каб падвесіць яму камень на шыю, падліць масла, ды што масла — бензіну плёхнуць у агонь!

Рыпнула калітка. Ён апантана кінуўся да суседняга акна, што ад вуліцы, і засмучана адступіў — жонка! Чаго гэта яна так рана? Хоць бы які педсавет надумалі, ці што! Зараз жах як не хацелася бачыць, дакладней — каб яго бачыла жонка. Ён даўно пакінуў звычку расказваць ёй пра свае службовыя справы, тым больш — пра непрыемнасці. На свой жаночы розум, яна заўсёды ўсё брала блізка да сэрца, хвалявалася за розную дробязь. Спачатку хаваў, «перапальваў» у сабе свае непрыемнасці, шкадуючы, не хочучы турбаваць яе, потым з цягам часу жончыны хваляванні і спачуванні зрабіліся прыкрымі, сталі раздражняць, а ў апошнія гады — асабліва. Адным словам, непрыкметна ішло-заходзіла, зрабілася нормаю, што ўвогуле перастаў мець патрэбу гаварыць жонцы, дзе быў, што рабіў, з кім сустракаўся, з якой нагоды ўзяў добрую чарку. Іншы раз яна спрабавала далікатна выпытваць, але гэта заўсёды выклікала злосць — адказваў коратка і раздражнёна, даючы зразумець, што ёй да таго няма ніякай справы. Яна сціскалася ўся, хаваючы крыўду, а потым перастала цікавіцца. Ды і сама ўсё менш і менш расказвала пра свае школьныя клопаты, бачачы, што гэта яго не цікавіць. Часта ім і гаварыць не было пра што, і, пэўна, каб паглядзеў хто збоку, мог бы падумаць, што тут, у гэтым прасторным доме, жывуць двое глуханямых.