Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

— Чаму ж не гаварыў... Гаварыў! I я гаварыў: не хачу.

— Чаму?

— А таму...— буркнуў Кунцэвіч.— 3 мяне хопіць...

Радзевіч глядзеў уважліва і строга, гаворачы вачыма: не круці, не муці мне мазгі, кажы прама, што за прычына?

Кунцэвіч спакойна, нават абыякава вытрымаў гэты позірк, адчужана маўчаў, даючы зразумець, што рашэнне яго цвёрдае і гаварыць на гэты конт няма ніякай патрэбы. Радзевічу ж хацелася гаворкі па шчырасці, каб самому разабрацца, чаму Кунцэвіч не хоча ісці ў намеснікі, пераканаць па-добраму, а калі спатрэбіцца — націснуць сілаю аўтарытэта і ўлады першага сакратара райкома. Кунцэвіч, між тым, не хацеў раскрываць душу, паводзіў сябе хоць і сціпла, але незалежна, падкрэслена незалежна, быццам перад ім быў не першы сакратар, а звычайны субяседнік, якога можна ігнараваць, з якім можна не лічыцца. Гэта кранула Радзевіча за жывое, аднак не падаў знаку, і раптам са здзіўленнем зрабіў для сябе адкрыццё: а і на самай справе ён бяссільны прымусіць загаварыць, яго ўлада над гэтым чалавекам скончылася... Ён меў уладу над гэтым чалавекам, пакуль той быў старшынёю. Дзіўна... А мо ўзяў не той тон? Не з таго трэба было пачынаць. Не з таго... Вядома, Кунцэвіч пакрыўдзіўся... А чаму б Кунцэвічу і не пакрыўдзіцца?.. Быццам сам ён не пакрыўдзіўся б, каб абышліся так, як з Кунцэвічам. Каб, калі давядзецца пакідаць пасаду, першы сакратар абкома не палічыў натрэбным сказаць усё сам, не знайшоў часу пагутарыць шчыра напаследак, падзякаваць, урэшце?.. Канечне, пэўна затаіў бы крыўду, ва ўсякім разе — было б дужа непрыемна... Чаму ж не падумаў аб гэтым тады, калі перадаручыў Лазовіку?.. Праўда, спахапіўся, але было позна... Як цяпер паправіць? Не паправіш... Што падумаюць іншыя старшыні, што людзі падумаюць? Кунцэвіч — гэта гісторыя, мо самая яркая і цяжкая яе старонка. Такія, як Кунцэвіч, заслугоўваюць таго, каб ім у ногі пакланіцца. Гэта яны, малапісьменныя, сёння часта забытыя альбо паўзабытыя, выцягнулі на сваім гарбе цяжар пасляваеннага аднаўлення, першых гадоў калектывізацыі з пустымі працаднямі, а асобныя самародкі з народа, як Кунцэвіч, дзесяцігоддзі вялі карабель, цвёрда і надзейна трымаючы ў сваіх руках штурвал. I гэтыя людзі заслужылі, яшчэ як заслужылі, каб да іх ставіліся з павагаю і ўдзячнасцю.

— Аляксей Сцяпанавіч,— перамагаючы горыч, пякучую сваю віну, выйшаў з-за стала і сеў бліжэй да субяседніка Радзевіч.— Ты ўжо даруй мне, што ўчора не сам цябе паклікаў. Сам сабе, ну чэснае слова, не магу дараваць, а ты, калі можаш, прабач. Непрыгожа атрымалася. Чорт яго ведае, як гэта магло атрымацца... Не падумаў...

Кунцэвіча здзівіла гэтая Радзевічава шчырасць, нават брыдка стала, што ён так хвалюецца праз нейкую дробязь. Па праўдзе кажучы, яму і ў галаву не прыходзіла крыўдзіцца, што паклікаў і сказаў не Радзевіч, а Лазовік. Падумаеш, далікатнасці! Якая розніца, хто сказаў?!

— Ну, што вы, Андрэй Паўлавіч! За што прабачаць?! — замахаў ён рукамі.— Я і не падумаў нічога, дальбог, не падумаў!

I зноў на хвіліну ўзнікла няёмкая паўза.

А калі расказаць усё Радзевічу? Мо, дазнаўшыся ўсю праўду, перадумаюць, не будуць ставіць Сурмілу — раптам там асяніла Аляксея Сцяпанавіча думка. Радзевіч якраз у добрым настроі, мо якраз самы зручны момант папрасіць, каб вярнулі Цярэшку ці паставілі яшчэ каго, талковага?

— Вы пытаецеся, Андрэй Паўлавіч, чаму я да Сурмілы не хачу ісці ў намеснікі? — з ледзь схаваным хваляваннем пачаў ён.— Я Лазовіку казаў, калі хочаце, і вам паўтару...

— Хачу, Аляксей Сцяпаиавіч,— шчыра і прыязна наглядзеў Радзевіч.

Кунцэвіч трохі памяўся, не ведаючы, як пачаць і, галоўнае, як павярнуць непрыкметна гаворку да самага важнага.

— Я, Андрэй Паўлавіч, болей за дваццаць пяць гадоў адкіраваў. Усяго было: і добрага, і благога. Адно магу кожнаму, як на споведзі, сказаць: ніколі не крывіў душою перад народам. Дзела прошлае — перад начальствам, ды і перад вамі, чаго там хаваць, здаралася, а перад народам — ніколі. Ніколі на шкоду калгасу, на шкоду людзям не рабіў нічога. Як жа цяперака, на старасці гадоў, магу ўзяць грэх на душу?

— Які грэх?

— Развальваць тое, што ствараў, што людзі стваралі гадамі. Мне паверылі, з першага дня паверылі, а цяперака я іх павінен ашукваць, па-вашаму? Каб потым пляваліся, пальцам тыцкалі...

— Ты думаеш, Сурміла праваліць калгас?

— Каб не думаў — не гаварыў бы...

— Даруй, а ўсё ж, чаму ты так думаеш?

Кунцэвіч паглядзеў насцярожана, але, заўважыўшы ў яго вачах добразычлівасць, шчырую зацікаўленасць, супакоіўся.