Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

– Якія кнігі?

– “Катэхізіс” і “Апраўданьне грэшнага чалавека перад Богам”.

– А хто аўтар гэтых працаў?

– Сымон Будны.

– Князь Радзівіл клапоціцца аб распаўсюджаньні эвангельскай веры. Вы таксама пратэстант, пан паручнік?

– Так.

– А вашы людзі?

– Амаль усе.

– А як жа Гарадзельскі прывілей?

– Думаю, артыкулы, якія вы маеце на ўвазе, у бліжэйшым часе будуць адменены. Пратэстанты ўжо складаюць большую частку паноў-рады.

– У нас у Полацку таксама многія прынялі новую веру. У мінулым годзе я прысутнічаў на адкрыцьці ў горадзе кальвінскага збору.

– Заўтра я абавязкова буду ў ім на нядзельным набажэнстве.

Яны накіраваліся ў каралеўскую клець. Так называлася разьмешчанае непадалёк ад галоўнай вежы замку памяшканьне, у якім знаходзіліся гарадзкія склады зброі, боезапасаў і харчаваньня.

Ваявода загадаў пахолкам згружаць бочкі і заносіць іх у сярэдзіну. Пан Вітковіч папытаўся дазволу спусьціцца ўніз і агледзець арсэнал.

У цэйкгаўзе стаялі дзесяць бронзавых фальканэтаў, дзьве жалезныя гарматы такога ж калібру і будовы, пяць сэрпантынаў, болей за семдзясят гакаўніцаў. Побач прыладзіліся жалезныя, медныя і каменныя формы для адліўкі ядраў і куль, запасы пораху, серы, сялітры, каменных і алавянных ядраў. Тамсама была складзена вялікая колькасьць ручніц.

Тое, што пан Вітковіч убачыў у цэйкгаўзе, трохі супакоіла яго: калі вораг прыйдзе, зброі і боезапасаў у горадзе дастаткова.

– Калі выяжджаеце з Полацку, паручнік? – запытаў ваявода.

– Праз два дні.

– Я загадаў заняцца раскватараваньнем вашых людзей пану Мацевічу.

– Дзякую.

Ваявода выпісаў паперу аб атрыманьні дваццацёх бочак пораху і, разьвітаўшыся, зьехаў. Разам з панам Мацевічам ваяры скіраваліся ў выдзеленую ім для жыльля адну з гараднёў замкавага муру. Для пана Вітковіча быў падрыхтаваны дом у Вялікім пасадзе.

Пан Вітковіч пашыхтаваў жаўнераў каля гарадні.

– Мы выпраўляемся назад у панядзелак. А восьмай раніцы – зборка. Усім быць гатовымі да выезду. Да гэтага часу вы вольныя. У горадзе паводзіць сябе годна, адпаведна званьню хрысьціянскага жаўнера.

Заранковіч ледзь пасьпеў скласьці рэчы ў гарадні, як да яго прыляцеў Тур.

– Пайшлі ў горад.

– Я з вамі, – крыкнуў Бронісь Радына, яшчэ адзін юнак з іх аршаку.

– Хадзем.

Спачатку яны агледзелі ўмацаваньні Верхняга замку. Усе гарадні былі зроблены з сасновых бярвеньняў таўшчынёй у пяць сьценаў і даўжынёй каля трох сажняў. Унутры большасьць гараднёў былі засыпаны зямлёй і каменьнем, у некаторых знаходзіліся склады і жылыя памяшканьні для ваяроў. Дах у гараднях быў зроблены з тоўстых бярвёнаў з дашчаным пакрыцьцём для разьмяшчэньня на іх гарматаў.

Паміж гараднямі цягнуліся сьцены, таксама рубленыя з сасновых бярвёнаў. Праз пэўную, хоць часам розную, колькасьць гараднёў былі пастаўлены вежы вышынёй каля дзьвюх-трох сажняў і даўжынёй каля пяці сажняў. Каб вораг не падпаліў іх зьнізу, яны былі абкладзены дзірваном на вышыню больш за чалавечы рост.

Пасьля агляду замку жаўнеры рушылі на кірмаш. На драўляных і каменных сталах гандлявалі купцы, рамесьнікі і сяляне. Было шмат іншаземных гандляроў, у першую чаргу, з Рыгі – галоўнага гандлёвага партнэра-канкурэнта Полацка. Нямецкія купцы прапаноўвалі пакупнікам сукно з Ангельшчыны, Францыі і Фляндрыі, палатно з Галяндыі, соль, жалеза, медзь, волава, воск. У выстаўленых імі вялікіх бочках прадаваліся рыба, піва, віно.

На кірмашы стаяў характэрны гул. Людзі гучна размаўлялі, зьбівалі кошты, абмяркоўвалі тавар.

Сябры выйшлі да радоў, дзе гандлявалі прадстаўнікі полацкіх майстроў-збройнікаў – парахоўнікоў, мечнікаў, шабельнікаў і пішчальнікаў. Чаго там толькі не было! Мячы, палашы, шаблі з разнастайнымі малюнкамі эфэсаў, чаканы, кінжалы, сагайдакі з прыгожымі ўзорамі футаралаў. Прадавалася і агняпальная зброя. На сталах ляжалі гакаўніцы, у кожнай з якіх да ніжняй часткі ствала быў прывараны зачэпны крук. Гэтым круком гакаўніца прымацоўвалася да сьцяны, што гасіла аддачу пры стральбе.

Тур схапіў са стала цяжкі двухручны меч і некалькі разоў узмахнуў ім у паветры.

– Вось такім мой дзед біў маскавітаў пад Воршай!

– Твой дзед удзельнічаў у той бітве? – спытаў яго Ян.

– Так, ён доўгі час служыў у гетмана Астроскага. Ахоўваў Валынь, быў пры гетмане, калі той сустракаў Бону Сфорцу, біўся з татарамі пад Сокалам, на рацэ Альшанцы, хадзіў на Ачакаў.