Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Жаба падняў плечы.

– Усё можа здарыцца, але жыцьцё сваё я дорага аддам. Ці маскавіту, ці татарыну, ці свайму пярэваратню накшталт цябе.

Ён зьвярнуўся да Вітковіча:

– У нас загад суправаджаць абозы, якія едуць у Полацак. Вы ня супраць, пан паручнік?

– Ня супраць.

Ваяры рушылі далей.

– Як служба, стольнік? – спытаў Жабу пан Вітковіч. – Зімой маскавіты не турбуюць?

– Шпегі маскоўскія напоўнілі край. Увесь час іх ловім. Цягнуцца яны ў Полацак, нешта вынюхваюць. Нядаўна на гарадзкой плошчы чвартавалі двух гандляроў за сувязь з маскавітамі.

– Рыхтуюць выправу на Полацак?

– Так, хутчэй за ўсё, гэтак яно і ёсьць.

– Ваяваў супраць маскавітаў?

– Так, я змагаўся з імі пад Невялем.

– Што думаеш пра іх войска?

– Яны ваююць лікам, а не навукай. З кавалерыяй нашай ім не параўнацца. Але маскавітаў заўсёды шмат. Такіх вялікіх войскаў нам не сабраць.

Пры пад’езьдзе да гораду яны дагналі сялянскія вазы з правіянтам. Сяляне саступілі з дарогі, прапускаючы аршак, і зьнялі шапкі перад шляхтай.

– На гарадзкія запасы ня скардзіцеся? – запытаў пан Вітковіч.

– Не, усё ў парадку. Вялікакняскі скарб спраўна пастаўляе правіянт для залогі. Пакуль ня скардзімся.

– Адкуль прыходзіць правіянт?

– З розных месцаў: з Успольля, Анікшт, Браслава.

Гадзінай пазьней яны наблізіліся да Полацка. Хутка ваярам выразна сталі відаць вышынныя будынкі гораду: цэрквы, вежы замку, астрог вакол Вялікага пасаду і Запалоцьця.

Уязныя брамы ў Запалоцкі пасад ахоўваў аддзел месьцічаў, узброеных алебардамі і ручніцамі. Заўважыўшы людзей з абозу Барцэвіча і мёртвыя целы на санях, яны атачылі ваяроў і пачалі распытваць іх аб тым, што здарылася. Даведаўшыся аб нападзе на абоз, месьцічы разьюшана накінуліся на Рольскага, і вершнікам давялося яго абараняць.

– Гіцаль! Будзь пракляты!

– На сваіх руку падняў!

– Мы прыйдзем паглядзець на тваю страту, разбойнік!

– Глядзі, герой, як цябе сустракаюць, – зьвярнуўся да Рольскага пан Вітковіч, – а мог жа ў войску гетмана Бацькаўшчыне паслужыць. Тады, калі б і налажыў галавою, то ў пашане і рыцарскай славе.

Аршак мінуў Запалоцкі пасад, праехаў па мосьце над ракой Палатой і праз Усьцейскую вежу ўехаў у Верхні Замак. Па вузкіх пятляючых вулках яны накіраваліся да гарадзкой плошчы, дзе разьмяшчалася рэзыдэнцыя ваяводы.

Побач з плошчай узвышаўся пяцівежавы Сафійскі сабор, гэты сымбаль велічы старадаўняй сталіцы Полацкага княства. Сафія мела чатыры баявыя вежы, а пятая, вялікая, узвышалася над цэнтрам храма.

Яны праехалі паўз некалькі цэркваў, манастыр і спыніліся ля палацу пана Станіслава Давойны, які служыў полацкім ваяводам. Пан Вітковіч аддаў Рольскага пад адказнасьць Жабы, і казакі разам з ацалелымі купцамі накіраваліся да гарадзкога судзьдзі, а паручнік Вітковіч пайшоў да ваяводы.

– Як загадаеце дакласьці пра сябе? – спытаў яго пахолак.

– Пан Вітковіч, паручнік князя Радзівіла Чорнага, прыбыў з асабістым пасланьнем канцлера.

Праз дзесяць хвілінаў пахолак правёў яго ў апартамэнты, дзе знаходзіўся начальнік Полацкага ваяводзтва. Пан Вітковіч пакланіўся.

– Яснавяльможны пан ваявода, вам ліст ад яго сьветласьці князя Мікалая Радзівіла.

Пан Давойна зьняў гербавую пячатку і заглыбіўся ў чытаньне.

Полацкаму ваяводзе было каля шасьцідзесяці гадоў. Гэта быў высокі мажны мужчына, які захаваў яшчэ дастаткова сілаў, каб не выглядаць старым. У маладосьці пад кіраўніцтвам кіеўскага ваяводы Андрэя Няміровіча ён змагаўся супраць татараў і маскавітаў. За добрую службу пан Няміровіч узнагародзіў яго зямельнымі ўладаньнямі. Пан Давойна аказаўся добрым гаспадаром і хутка разбагацеў, так што ў паспалітае рушэньне выстаўляў са сваіх земляў каля сотні ўзброеных вершнікаў. Нейкі час ён служыў каморнікам вялікай княгіні Боны Сфорцы, а ў 1542 годзе быў прызначаны полацкім ваяводам. У Вільні яго ваяводзкай службай былі задаволены. Пры ім у замку пабудавалі новыя ўмацаваньні, колькасьць ваяроў залогі павялічылася, абароназдольнасьць узрасла.

Пан Давойна адклаў ліст.

– Дык вы прывезьлі порах. Гэта своечасова. Давайце паглядзім.

Яны спусьціліся ў двор. Пан Вітковіч загадаў жаўнерам зьняць пакрывалы з чатырох санак. На іх стаялі вялікія парахавыя бочкі.

– А пятыя санкі? – запытаў Вітковіча ваявода.

– Пораху там няма. Гэта прыватны груз князя Радзівіла.

– Які груз, калі гэта не таямніца?

– Не, не таямніца. Гэта надрукаваныя ў Нясьвіжы кнігі. Князь дасылае іх у рэфармацкі збор Полацку.