Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Неўпрыкмет Вітковіч з ваярамі праляцелі сем ці восем вёрстаў. Дарога зрабіла рэзкі выгін, пасьля якога пачынаўся лес. На ўзьлеску застыў вершнік. Убачыўшы аршак, які імчаў на яго, ён выцяў каня і зьнік у лесе.

– Яны выставілі вартавога, – закрычаў пан Вітковіч, – трэба дагнаць яго.

У лесе яны амаль дасталі ўцекача, але гэта ўжо ня мела значэньня. Скрозь дрэвы паказалася паляна, на якой ішла бязьлітасная сеча. Зьвінела сталь, чуліся адчайныя крыкі людзей.

Вартавы разбойнікаў выскачыў на паляну і моцна закрычаў, папярэджваючы сваіх пра небясьпеку. Але гэта было апошняе, што ён пасьпеў зрабіць. Пан Вітковіч ударыў яго дзідай у сьпіну і выбіў з сядла.

Змаганьне завяршалася. Большасьць абаронцаў абозу была забіта. На паляне ляжалі мёртвыя целы, сьнег быў у чырвоных плямах крыві, некалькі коней бяз вершнікаў гойсалі па паляне.

Разбойнікаў, як і казаў купец, было каля пяцідзесяці. Кіраваў імі закуты ў латы рыцар на прыгожым высокім кані. Траціна яго аршаку была конная, астатнія – пяхотнікі. Атрымаўшы папярэджаньне аб нападзе, яны перашыхтаваліся фронтам да вастрыя атакі, прычым зрабілі гэта даволі шпарка і ўзгоднена.

Вершнікі пана Вітковіча на вялікай хуткасьці ўрэзаліся ў іх шэрагі і ў першыя хвіліны бою прапаролі дзідамі і пасеклі шаблямі большасьць драбаў праціўніка. Быццам сталёвым клінам яны прарвалі варожы шыхт і падзялілі яго на дзьве часткі. Завязалася сеча. Першыя шэрагі рыцараў на чале з панам Вітковічам, не разрываючы шыхту, лёгка праходзілі скрозь разбойнікаў. Ззаду ў іх заставаліся толькі мёртвыя целы. Тыя, каму ўдавалася ўцячы ад гэтага страшнага авангарду, траплялі на маладых жаўнераў, якія праходзілі ў гэтай сутычцы баявы хрост. Сярод тых апошніх побач змагаліся два хлопцы, якім яшчэ ня споўнілася і дваццаці год, – Ян Заранковіч і Андрэй Тур.

Заранковіч загарадзіў шлях коннаму разбойніку, што спрабаваў уцячы з паляны. Той дзіка, быццам татарын, зароў і атакаваў маладога рыцара. Яны скрыжавалі шаблі. Адзін удар, другі, і Заранковіч маланкавым выпадам сьцяў ворага.

Правадыр разбойнікаў з некалькімі вершнікамі ўхіліўся ад бітвы з гуртом спрактыкаваных ваяроў і кінуўся на моладзь Вітковіча. Першых двух юнакоў, якія сталі на ягоным шляху, ён засек. Цяпер бліжэй за ўсіх да галоўнага разбойніка апынуўся Заранковіч. Пераадолеўшы хвалю страху, ён скіраваў каня, каб сабой закрыць дзіру, якая ўтварылася ў іхным шыхце.

– Асьцярожна, Ян, – крыкнуў яму Тур, схапіўшыся з іншым ваяром.

Заранковіч выцяў праціўніка шабляй. Той лёгка адбіў удар і з усяе моцы ўдарыў у адказ. Ян з цяжкасьцю ўтрымаў шаблю ў руцэ. А вораг ужо замахваўся для наступнага ўдару.

“Як хутка”, – прамільгнула думка ў галаве ў Заранковіча.

З вялікай цяжкасьцю ён адвёў варожы клінок убок. Але было відавочным, што трэцяга выпаду яму не адбіць.

Разбойнік нават прыўзняўся ў страмёнах, каб, уклаўшы ва ўдар усю вагу цела, зрабіць яго мацнейшым. Яго шабля стала хутка апускацца ўніз. А рука Заранковіча, у якой ён трымаў зброю, рухалася занадта павольна, нібыта чымсьці абцяжараная. Час як быццам спыніўся. У вочы Яну кінуліся падрабязнасьці, на якія ён не пасьпеў зьвярнуць увагу раней, – вораг меў дарагія бляхавыя дасьпехі, пагнуты ў некалькіх месцах шалом з апушчанай прылбіцай, на шаблі і на руцэ, што сьціскала эфэс, была кроў. Захацелася заплюшчыць вочы і болей гэтага ня бачыць, але не аднойчы бацька папярэджваў яго, навучаючы рыцарскай справе:

– Ніколі не закрывай вачэй! Глядзі на праціўніка!

Яшчэ Ян узгадаў з хатніх заняткаў, як бацька вучыў яго татарскаму прыёму рэзка зьнікаць у бок і зьвешвацца з сядла, калі няма магчымасьці адбіць удар. Так ён і зрабіў, упаўшы амаль пад самае бруха каню. Разбойнік толькі пасьпеў зьдзівіцца раптоўнасьці, з якой зьнік юнак. Шабля расьсекла паветра, а сам ён страціў раўнавагу і ледзьве не абрынуўся разам са зброяй, якая пацягнула ўсё цела на дол. Ян імгненна вярнуўся на ранейшае становішча. Праціўнік яшчэ ня здолеў выпрастацца. Пасекчы безабароннага чалавека ў Заранковіча не паднялася рука. Ён скокнуў на ворага, і яны абодва зваліліся з коней. Ян сваім целам прыціснуў рыцара да зямлі.

– Здавайся, пан.

Той паспрабаваў вызваліцца, але зрабіць гэта было ня проста. Юнак моцна ўчапіўся ў яго і чакаў, пакуль нехта са сваіх не падтрымае яго.

Хутка бітва скончылася. Большасьць разбойнікаў была вынішчана, некаторых захапілі ў палон. Рыцары атачылі счэпленых праціўнікаў, разьвялі іх і дапамаглі Заранковічу ўзьняцца. Пан Вітковіч падыйшоў да правадыра.