Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Неўзабаве харугвы князя Радзівіла накіраваліся ў Крэва. Праўда, загадзя было вядома, што баявых дзеяў у бліжэйшым часе ня будзе: мірныя перамовы з Масковіяй усё яшчэ працягваліся.

Ля муроў замку, у якім забілі вялікага князя Кейстута, адкуль уцёк малады Вітаўт і дзе была падпісана першая вунія з Польшчай, гетман Мікалай Радзівіл Руды правёў агляд войска і адпусьціў жаўнераў. Ян сустрэўся з бацькам і Станіславам, пасьля чаго вярнуўся ў Нясьвіж з надзеяй пабачыць там Мяжэвічаў. Але іх па-ранейшаму не было. Гэта ўжо пачало турбаваць Заранковіча. Што можна было рабіць у Барысаве так доўга?

Тым часам, 4 верасьня 1563 году, на захадзе Княства, у Берасьцейскай друкарні князя Радзівіла Чорнага была надрукавана поўная Біблія. За гэта выданьне князь заплаціў 10 тысячаў дукатаў – гадавы даход з усіх сваіх земляў. У Берасьце разам з князем прыехала большая частка Нясьвіскага двару. Ян таксама ўваходзіў у лік жаўнераў, якія суправаджалі Чорнага, і прысутнічаў пры выхадзе першых асобнікаў Бібліі з друкарскага варштату. Калі адзін з майстроў падаў князю толькі што надрукаваную кнігу, той прамовіў:

– З гэтага часу яшчэ больш жыхароў Княства і Кароны змогуць чытаць жывое і дзейснае Слова Божае і расьці ў хрысьціянскай веры.

Калі Ян другі раз вярнуўся ў Нясьвіж, яму паведамілі, што яго чакае Мікалай Мяжэвіч. Заранковіч радасна забег у пакой і аслупянеў. Мікалай выглядаў проста жахліва. Бледны твар зьмізарнеў, у вачах – адчай.

– Што здарылася? Дзе Марыя?

– Яе скралі.

– Скралі? Хто?

– Рольскі.

Ян вушам сваім не паверыў.

– Рольскі? Адкуль ён узяўся? Што яму трэба?

– Тыя паперы, якія ён страціў, калі біўся з табой.

– Нічога не разумею.

– З Віцебску прыбыў наш пахолак з лістом ад маці. Яна нібыта прасіла нас прыехаць у Барысаў. Пахолка гэтага мы ведалі, на лісьце была пячатка маці. Ня маючы падставаў ня верыць яму, мы паехалі. Але непадалёк ад Барысава на нас напаў Рольскі са сваімі людзьмі. Марыю ён захапіў, а мяне пакінуў жывым, каб я пераказаў табе яго патрабаваньні. Ён чакае цябе праз два тыдні. Сказаў, каб ты прыехаў адзін, а то ён заб’е Марыю.

– Чакай, дык адкуль ён меў ліст вашай маці?

– Ліст быў фальшывы, пячатка выкрадзеная.

– А пахолак?

– Падкуплены. Я думаю, Рольскі падбіў яго яшчэ ў Віцебску, той выкраў пячатку, уцёк з дому і далучыўся да ягонай хеўры.

– Рольскі ведаў, адкуль вы?

–Так. Ён ведаў нашае прозьвішча і адкуль мы. Ён распытваў пра гэта Марыю, калі захапіў нас у першы раз.

– Дык яму патрэбныя тыя паперы?

– Так. Дзе яны?

– У пана Гурэвіча. Хадзем да яго.

Хутка яны былі ў паручніка. Той быў узрушаны расповедам Мікалая яшчэ больш, чым Заранковіч.

– Тут і князю крыўда ўчынена, – сказаў пан Гурэвіч. – Бо напалі на людзей, якія пад яго апекай знаходзяцца. Ён абавязкова павінны пра гэта ведаць.

Утрох яны пайшлі да князя.

– Першы раз сустракаюся з такім прыкладам людзкой подласьці, – прамовіў князь, выслухаўшы іх. – І што ты маеш намер рабіць? –запытаў ён у Заранковіча.

– Буду прасіць, мосьці княжа, дазволіць мне паехаць на сустрэчу з Рольскім.

– Дазваляю. Калі трэба, дам табе людзей.

– Дзякую, але думаю, што ня варта. Рольскі папярэдзіў, каб я быў адзін. Марыя можа пацярпець.

– Тады едзь адзін. Дзе ён цябе чакае?

– На мяжы Полацкага павету, – адказаў Мікалай.

– Хай Госпад дапаможа табе ў гэтай няпростай справе.

У вызначаны дзень Ян выправіўся на сустрэчу з Рольскім. За Барысавам ён узяў на поўнач. Паводле разуменьня Мікалая, Рольскі чакаў яго ў карчме на тэрыторыі, якая пасьля захопу Полацку Іванам Жахлівым невядома каму належала. Там можна было сустрэць і ліцьвінскія, і маскоўскія войскі, а з яшчэ большай верагоднасьцю – тых, каму вельмі падабалася адсутнасьць любой улады.

Ян знайшоў гэтую карчму, якая стаяла на краі лесу на перакрыжаваньні двух дарог, і зайшоў усярэдзіну.

Нягледзячы на тое, што размяшчалася яна ў пустынным месцы, людзей у карчме было шмат. Але ўсе яны былі вельмі падобныя на разбойнікаў, што сабраліся тут у перапынку паміж рознымі цёмнымі справамі. На Яна, які сваёй вопраткай і выглядам вельмі вылучаўся сярод астатніх наведнікаў, утаропіліся з дзясятак параў зьдзіўленых вачэй, а крыклівыя размовы спыніліся. Ян агледзеў памяшканьне. Рольскага ў ім не было. Тады пасярод злавеснай цішыні і пад позіркам бадай усіх, хто быў у карчме, ён знайшоў сабе вольнае месца і са спакойным выглядам сеў за стол. Карчмар прыкінуўся, што не заўважыў новага чалавека і пазіраў у іншы бок.