Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Ваколіцу ўжо абляцела вестка аб тым, што меньшы сын пана Заранковіча вярнуўся жывы з Полацку. Як толькі сямейства Яна пад’ехала да збору, ён апынуўся ў цэнтры ўвагі. Яго пачціва віталі, а тыя, хто ня быў у іх дома ў дзень прыезду, спрабавалі даведацца падрабязнасьці аблогі Полацка. Такая ўвага пачала ўжо абцяжарваць Яна, і ён з цяжкасьцю дачакаўся пачатку служэньня. Але і пасьля заканчэньня малітоўнага збору да яго працягвалі падыходзіць людзі, пачыналі размовы, запрашалі ў госьці. Бацька, відаць, зразумеў настрой сына, таму ветліва адмовіў усім, сабраў сям’ю і накіраваў яе дадому.

Праз тыдзень Ян паехаў у Берасьцейскі павет пад Кобрын. Там жыла сям’я Андрэя. Зноў яго чакала цяжкая місія носьбіта страшнай весткі.

Разам з бацькамі Тура жылі два браты і сястра Андрэя. З плачам даведаліся яны пра сьмерць, якая прыйшла ў іх дом. Яну было невыносна глядзець на іх бедаваньне. Прабыўшы ў Тураў тры дні, ён вярнуўся дадому.

Апошняя частка адпачынку праляцела хутка. Трэба было вяртацца ў Нясьвіж. Што хаваць, не асабліва Ян радаваўся атрыманаму адпачынку, бо прагнуў хутчэй паразмаўляць з Марыяй, але ўсё ж з цяжкім сэрцам пакідаў бацькоўскі дом. У атачэньні родных людзей яму ўдалося амаль забыцца пра жах, перажыты на вайне. Дома ён па-сапраўднаму адпачыў. Але трэба было ехаць.

Ян цёпла разьвітаўся з маці і сёстрамі. З бацькам і Станіславам асабліва не разьвітваўся: у хуткім часе яны павінны былі сустрэцца ў Крэве ў войску гетмана. Ян прыбудзе на збор у складзе почта князя Радзівіла, а бацька з братам – у складзе павятовай харугвы.

У дарозе ўсе думкі Яна былі пра спатканьне з Марыяй. Два месяцы ён з нецярплівасьцю чакаў гэтага моманту, рыхтаваўся да важнай размовы, а зараз, чым бліжэй ён пад’яжджаў да Нясьвіжа, тым мацней яго ахапляла хваляваньне. Як сустрэне яго Марыя? Ці ўспамінала яна пра яго? Ці сярод бліскучых кавалераў нясьвіскага двару забылася пра яго? Можа, пакахала каго іншага?

Ян не разьлічыў час на дарогу, таму прыбыў у Нясьвіж увечары, незадоўга да закрыцьця ўезнай брамы. Жаўнеры, якія несьлі службу ў галоўнай вежы, не хацелі ўпускаць яго. Давялося выклікаць камандзіра варты, толькі ён дазволіў Заранковічу праехаць у замак. Ян даклаў аб прыезьдзе харунжаму пану Макоўскаму і накіраваўся да сваёй харугвы. Першым, каго ён пабачыў, быў Махвіч. Абодва былі радыя сустрэчы.

Ян даведаўся ад Пятра апошнія навіны і спытаў:

– А панну Мяжэвіч ты часта бачыў?

– Каго?

– Панну, якая прыехала разам са мной і сваім братам з Віцебску.

– Так, я памятаю іх. Але, ведаеш, мне здаецца, што зараз іх няма ў замку.

– Як гэта няма?

– Апошнім часам я іх не сустракаў.

– А дзе яны дзеліся?

– Ня ведаю.

Гэта вестка занепакоіла Яна. Ён нават не ўяўляў сабе, куды маглі зьехаць Марыя і Мікалай. Але было ўжо позна высьвятляць гэта, таму малады жаўнер пайшоў спаць.

Наступнай раніцы ён пацікавіўся ў пана Макоўскага, ці ня ведае ён месцазнаходжаньня Мяжэвічаў. Харунжы ня ведаў, але паабяцаў даведацца ў пана Гурэвіча. У той жа дзень ён выклікаў Заранковіча да сябе.

– Яны паехалі ў Барысаў, – сказаў пан Макоўскі. – Прыбыў пахолак з лістом ад іх маці, у якім яна прасіла іх прыехаць туды дзеля сустрэчы з ёю.

– Нешта здарылася?

– Наколькі зразумеў пан Гурэвіч, не. Проста маці захацела сустрэцца з дзецьмі.

Што ж, Яну трэба было чакаць, пакуль Марыя і Мікалай вернуцца з Барысава. Пані Мяжэвіч, хутчэй за ўсё, хацела даведацца, як дзеці ўладкаваліся ў Нясьвіжы. Верагодна, што дамоўленасьць пра падобную сустрэчу існавала яшчэ да выезду з Віцебску.

Да збору ліцьвінскага войска ў Крэве заставалася зусім мала часу. Паручнікі і харунжыя інтэнсіўна рыхтавалі ваяроў князя Радзівіла да будучых баявых дзеяў. Заняткі праходзілі з раніцы да вечару. Ян ужо паўгады ня меў так шмат цьвічэньняў, і яму з цяжкасьцю ўдавалася не адставаць ад сваіх таварышаў, для якіх падобныя заняткі былі больш звыклыя. Тым больш, што на яго цяпер глядзелі як на дасьведчанага ваяра і чакалі нечага выдатнага.

Пад наглядам камандзіраў рыцары раз за разам сыходзіліся ў вучэбных баях, што імітавалі розныя сытуацыі падчас сапраўдных бітваў. Больш за ўсё ўвагі надавалася франтальным атакам – галоўнаму прызначэньню цяжкой кавалерыі. Аддзелы дзяліліся на два шыхты, якія ў адкрытым полі, выцягнуўшыся ў доўгія лініі, атакавалі адзін аднаго. Нягледзячы на тое, што ваяры выкарыстоўвалі драўляныя шасты замест дзідаў, сутыкненьні пры такіх атаках былі вельмі небясьпечныя. Некаторым жаўнерам ламалі косьці, разьбівалі галовы, нявечылі коней. Але падчас такіх баёў ваяры набывалі навыкі, якія былі патрэбныя, каб захаваць жыцьцё і прынесьці перамогу ў сапраўдных сечах. Таму ўсе трывалі і з гатовасьцю працягвалі заняткі. Таксама харунжыя вучылі жаўнераў шыхтавым манэўрам: каб шыхт на вялікай хуткасьці мог паварочваць і разварочвацца, і пры гэтым захоўваць парадак, не распадацца на кавалкі. Калі атрымлівалася зрабіць манэўр узгоднена, то з боку гэта выглядала вельмі прыгожа. Але зноў-такі не ў прыгажосьці была справа, а ў тым, што такая ўзгодненасьць у дзеях была пытаньнем жыцьця ці смерці, перамогі ці паразы.