Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

– Пасьпелі б, але наш паручнік прыняў рашэньне застацца ў горадзе.

– Як яго імя?

– Пан Вітковіч.

– І што з ім стала?

– Загінуў ад рукі Івана Жахлівага.

Пан Радына зноў на доўгі час замоўк, а потым папрасіў Яна распавесьці, як загінуў ягоны сын.

– Дык ты прыбыў сюды ў прыватным парадку? – запытаў ён Заранковіча, калі той скончыў свой аповед.

– Так, пане.

– А як жа служба?

– Маю цяпер адпачынак і кіруюся дадому.

– Куды?

– Пад Ваўкавыск.

– Дык ты з Нясьвіжу паехаў спачатку сюды?

– Не. Я ехаў з Вільні, з вальнага сойму. Там я дакладаў пра падзеі ў Полацку вялікаму князю і сэнату.

– Дык ты дома яшчэ ня быў?

– Не.

– Калі зьбіраешся выехаць?

– Зараз жа.

– Зараз я табе не дазволю. Хутка надыдзе вечар, і табе цяжка будзе знайсьці добры начлег. Заначуеш тут і раніцой паедзеш.

– Шчыра дзякую вашмосьці.

– Ці ты каму-небудзь тут казаў пра гібель Браніслава?

– Не.

– Нікому не распавядай. Для маёй жонкі гэта будзе сапраўдны ўдар. У свой час я сам усё раскажу ёй.

Ноч Ян правёў дрэнна. Роля вястуна страшнай навіны далася яму нялёгка. Заснуць адразу не ўдалося. Нахлынулі ўспаміны пра Полацак, аб пакутах тысячаў людзей і гібелі яго таварышаў. Сум, быццам цяжкі камень, лёг на душу. Потым ён падумаў пра Марыю. І пачуцьцё, якое нарадзілася ў яго да гэтай дзяўчыны, зноў пачало разьдзіраць сэрца, то выклікаючы надзею на ўзаемнасьць, то творачы страх таго, што надзеі няма і ня будзе. Ён узгадваў кожны позірк, кожнае прамоўленае слова, спрабуючы зразумець, ці лепш будзе сказаць, адгадаць, што за імі стаяла. Праўда, у тую ноч ніякай высновы ён так і не зрабіў.

Ледзьве пачало віднець, як Ян саскочыў з ложка. Ён памаліўся і прачытаў некалькі разьдзелаў Бібліі. Пасьля малітвы ягоны настрой палепшыўся. Хутка ён будзе дома, пабачыць бацькоў, брата і сёстраў. Пазьней, пасьля адпачынку, ён вернецца ў Нясьвіж і адкрые свае пачуцьці Марыі. А потым будзе вайна, і яны выб’юць маскавітаў з роднай зямлі.

Ян выехаў з двара, калі толькі нешматлікія пахолкі марудна рыхтаваліся да працоўнага дня. Ён накіраваўся на паўднёвы захад. Мільгалі лясы, палі, вёскі і фальваркі. Ён набліжаўся да дому.

Апынуўшыся ў родных мясьцінах, малады жаўнер адчуў, што нейкае дзіўнае пачуцьцё завалодала ім. Незвычайна было пасьля доўгай адсутнасьці зноў ехаць па дарозе, па якой езьдзіў бясконцую колькасьць разоў, бачыць лес, дзе прабавіў шмат часу, і піць паветра, якім дыхаў змалку. Знаёмыя мясьціны былі тымі ж, але ўсё ж трошкі зьмяніліся і адрозьніваліся ад таго вобразу, што застаўся ў памяці пры растаньні з імі.

Непадалёк ад іхняга маёнтку знаходзілася невялікая сажалка. Яшчэ здалёку Ян убачыў каля яе дзьвюх паненак. Пад’ехаўшы бліжэй, ён пазнаў сваіх сёстраў – Ганну і Аршулю. Яны таксама заўважылі яго, але сонца сьвяціла проста ў іхныя вочы, і дзяўчаты доўга разглядалі вершніка, які набліжаўся да іх. Нарэшце іх бровы ўзьняліся на лоб ад зьдзіўленьня, яны абедзьве моцна закрычалі і кінуліся да Яна. Малады рыцар саскочыў з каня і абняў сёстраў.

– Янік, ты жывы! Слава Госпаду!

– Ці дома ўсё ў парадку? – запытаў ён. – Як бацькі?

– Усё добра, толькі пра цябе непакоіліся.

І тут Ян успомніў, што калі ён у складзе аршаку пана Вітковіча накіроўваўся ў Полацак, то сустрэў бацьку і старэйшага брата ў Менску, куды тыя зьявіліся на збор паспалітага рушэньня. Таму дома ведалі пра падарожжа Яна ў сталіцу крывічоў.

Меньшая Аршуля хуценька пабегла дамоў папярэдзіць бацькоў, а Ян з Ганнай павольна рухаліся за ёй. Ян заўважыў на безыменным пальцы сястры пярсьцёнак.

– Ну і хто будзе тваім мужам?

– Пан Роквіч з Рудзевічаў.

– Вы, я бачу, часу не марнавалі. Можа, яшчэ нехта замуж выходзіць?

– Не, пакуль я адна.

– А Станіслаў ня будзе жаніцца?

– Пакуль не.

– Ці бацькі моцна непакоіліся?

– Так, вельмі моцна. Тата са Станіславам нават езьдзілі ў Нясьвіж, каб даведацца, ці не вярнуўся ты з Полацку.

Яны зайшлі ў двор. Тата, маці, брат Станіслаў і сёстры Аршуля, Зося і Кацярына сустракалі іх перад домам. Ян кінуўся да іх. Перад бацькам ён укленчыў і пацалаваў яму руку. Усе тут жа сталі абдымаць і цалаваць Яна. Бацька падняў яго з каленяў, узяў за плечы і некалькі імгненьняў глядзеў яму ў твар. Усе замоўклі і ў цішыні назіралі за імі.

– Бачу, што табе шмат давялося перажыць, – прамовіў бацька. –Маю толькі адно пытаньне: ці ты з гонарам вытрымаў усе выпрабаваньні?

– Так. Я нічым ня зганьбіў нашага імя.