Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

– Я загадаю папоўніць залогу ваярамі. Аб высылцы гармат, жалеза і салетры распараджэньне ўжо зроблена.

– Ваша каралеўская мосьць, мсьціслаўскія зямяне просяць Вас абараніць іх ад ротмістарскіх гвалтаў, асабліва ад пана Пятра Куніцына. Паны ротмістры трымаюць корчмы пры шляхецкіх дамах, у замку і ў месьце, а таксама бяруць у лік сваіх драбоў шляхецкіх падданых.

– Я ўжо загадаў паслаць з канцылярыі ліст да старасты князя Яна Саламярэцкага з загадам даць шляхце суд і ўправу на ротмістраў. Калі яны не паслухаюцца, то стануць перад гаспадарскім судом.

– Дзякуем, Ваша каралеўская мосьць. Просім Вас таксама адвесьці для нашых жонак і дзяцей прыстанішча на выпадак небясьпекі.

– Прызначаю для гэтага Сьвіслач, – сказаў вялікі князь і кароль.

Мсьціслаўскіх дэлегатаў зьмянілі прадстаўнікі Жмудзкай зямлі. Жмудзкія зямяне прасілі, каб на вайне іх не адлучалі ад астатняга войска, як гэта было ў мінулым годзе, дзеля чаго ваяры мелі вялікія клопаты падчас доўгай і дрэннай дарогі. Потым паслы скардзіліся на мернікаў і рэвізораў, якія доўга не выплочваюць кампэнсацыі за адрэзаныя ў выніку валочнай памеры землі, і прасілі, каб гэтыя мернікі і рэвізоры падчас вайны спынялі памеру і выпраўляліся на вайну разам з астатняй шляхтай.

Апошнюю просьбу заля сустрэла ўхвальным шумам. Жыгімонт Аўгуст са сьмехам адказаў, што задаволіць гэтае справядлівае патрабаваньне, бо ў адваротным выпадку нашу зямлю будзе мераць вораг.

– Ваша каралеўская мосьць, просім Вас абараніць убогіх зямянаў, у якіх землі памераны на валокі, каб яны не страчвалі сваіх земляў і ня мелі шкоды для шляхецкай годнасьці.

– Рэвізоры і мернікі ня маюць паўнамоцтваў пазбаўляць земляў і ставіць пад сумніў шляхецтва, – сказаў вялікі князь. – Я гатовы даць суд і ўправу кожнаму, каму была ўчынена падобная крыўда.

– Ваша каралеўская мосьць, з памерай зямлі на валокі ў нас адняты ўваходы ў гаспадарскія пушчы, дзе мы бярэм дрэва і дровы, насуперак старадаўняму нашаму праву, зацьверджанаму Вашым слаўным айцом і Вашай каралеўскай мосьцю. А ў тых пушчах, дзе яшчэ не памераны на валокі, гаспадарскія лясьнікі Марцін Падскарбі і Мікалай Воўк рабуюць зямянаў ды іхных людзей, ураднікі забараняюць нам лавіць рыбу ў гаспадарскіх азёрах і рэках, хаця Вашай мосьці ад гэтага няма ніякай страты.

– Я пакідаю вас пры старадаўніх правах і вольнасьцях і не забараняю вам уваходзіць у мае пушчы па дровы і дрэва для будоўлі, але я забараняю вырабляць у пушчах лясныя тавары на спуск, высякаць лес і рабіць разоры. Я ўжо распарадзіўся выдаць вам грамату, якая дазваляе браць дрэва і дровы з пушчаў для прыватных патрэбаў, таксама як і лавіць рыбу ў азёрах і рэках.

Ян чакаў, што князь Радзівіл ужо ў першыя дні паставіць яго перад сэнатам. Але час ішоў, паседжаньні праходзілі ад раніцы да позьняга вечару, і магчымасьці для ўключэньня ў парадак соймавых дзён дакладу Заранковіча не было і не прадбачылася. Ян ужо амаль забыўся, з якой мэтай князь узяў яго з сабой, тым больш, што яму вельмі цікава было назіраць за працай парлямэнту. Дні праляталі незаўважна. Ён з захапленьнем глядзеў на дзяржаўных мужоў, якім была нададзена ўлада ў Вялікім Княстве. Яны здаваліся Заранковічу тытанамі, зважаючы на тую адказнасьць, якая была ўскладзена на іх плечы. Сапраўды, лягчэй было працаваць шабляй на полі, чым прымаць рашэньні, ад якіх залежалі жыцьцё і дабрабыт сотняў тысяч людзей.

Аднаго дня, надвячоркам, у перапынку паміж паседжаньнямі князь Радзівіл загадаў Заранковічу кіравацца за ім. Яны ўвайшлі ў невялікі пакой, дзе сабраліся каля дваццаці асобаў, і калі Ян пазнаў іх, ён зразумеў, дзеля чаго князь прывёў яго сюды. У пакоі знаходзіліся вялікі князь і многія знакамітыя паны. Гэта былі людзі, якія кіравалі Вялікім Княствам Літоўскім, Рускім і Жамойцкім. За час побыту на сойме Ян ужо ведаў з твару многіх уплывовых вяльможаў. Тут знаходзіліся найвышэйшы гетман князь Мікалай Радзівіл Руды, падчашы Мікалай Кішка, віцебскі ваявода князь Стэфан Збараскі, ваяры якога ўратавалі Заранковіча, падстолі Станіслаў Пац, польны гетман Рыгор Хадкевіч, віленскі біскуп Валяр’ян Пратасевіч, кіеўскі біскуп Мікалай Пац ды іншыя магнаты.

Сэнатары сабраліся вакол вялікага князя, які сядзеў у цэнтры пакою.

Жыгімонту Аўгусту ішоў сорак трэці год. Ужо амаль дваццаць год як ён быў абраны манархам дзяржавы. Вялікі князь меў ламаны рымскі нос, чорныя задумлівыя вочы, невялікія вусы і бараду, што зьлёгку спускалася на грудзі.