Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

Разьмясьцілі нас на высокім паверсе жыльлёвага корпусу, у акуратнай на першы выгляд кватэры, адкупленай фірмаю на гасьцёўню. Я к быццам усенька было ў ёй, нават душ. Зусім ня горш, чымсьці ў чыкагаўскім Джэкстаўне, дзе эмігранты дабра нажылі ды ўнукаў, прыемна распанелых, прычакалі (на славу Амэрыцы, вядома). Ранкамі наведваліся двух у капелюшох, трохі як блізьнюкі, і прыносілі ежу, каб ніхто ад нас ня бегаў у пустыя крамы з бурклівымі прадаўшчыцамі (мы не дадумаліся, што тут мець грошы — гэта яшчэ далёка не ўсё). Сытна пасьнедаўшы на кавалерскі манер — хлеб, кілбаса, масла, сыр, — усядаліся ў сваю сэнсацыйна доўгую й бліскотную аўтамашыну ды кіравалі пад казённыя палацы, праводзіць там перамовы настолькі нялішнія, як візіт жаніха да бацькоў цяжарнае нарачонай... Пасьля чаго — балаганна, але смачна, абедалі ўсё ў тым рэстаране для замежнікаў (рублі даставаліся за бесцань). Прыцемкам заходзілі невялікімі шайкамі да нас прыветныя тыпы, ставілі гарэлку (з попахам нафты), і мы заводзіліся зь імі на мэтысізаванай мове. Калі на пяты дзень будаваньня гешэфтаў у гэтым безнадзейным староньні ў мяне пачаліся прыступы мэлянхоліі, мы, бы на крылах, павярнулі дамоў.

Вятрыскі ў нас ад выгану з багоньнікам; гудзяць у коміне ды пасьвістваюць у лапухах, цубаняць дажджамі па высокай адгэтуль сьцяне дому, а ўзімку накурганьваючы каля яе сьнегу. У жніво налятаюць яны ад паўднёвых палёў з пахамі сьпелага збожжа й ссохлага палыну. Буры з грымотамі наводзяць паганскі пярэпалах. Як-жа па-райску пасьля таго бярэцца зелянець агарод: кучаравіцца моркаўка, выструньваецца буракоўе, агурэчнік у квецені нагадвае сабой аселы зь неба дзівосны дыван, акурат побач расьцьвілага маку, а лісьці гарбуза, што ў бульбянішчы, сьмешна падобныя на чуйныя вушы сьвіней, затоеных у шкодзе... Тады нават сваркі вераб'ёў са шпакамі за будку на шчытовішчы здаюцца весялосьцю.

Пад старою яблыняй з павіслым ад пладоў галіноўем знаходжу я апалыя папяроўкі, празрыстыя ад высьпеласьці, у якіх, калі глядзець на іх пад сонца, відаць зярняткі. Ем з лакомлівасьцю падлетка, што залез у чужы сад. Вачыма ўявы бачу я нябожчыка бацьку й тое, як ён крывіцца на маё гэтае смакаваньне: «Яблычкі табе ў галаве, а не работа!»

...Дзяцеліна пад Глінішчам уся ў ранішняй расе. За паласою яе й за дзічкаю ружавее палетак канюшыны, якую косяць ад другога канца. Адтуль, угледзеў я, сігае заяц, імчыць ён — здаецца, — проста на мяне, ад чаго я аж разгубіўся, мала не ўпусьціўшы з рук сьняданак, што прынёс тым дзядзькам. «Ла-ві-і-ііі, ла-а-ві-ііі яго! — лямантуе нехта зусім побач, і я баюся азірнуцца на гэты крык, і ўшчэмліва трымаю пацяжэлы вузялок. — Эх, недарэка ты...» — гэта ізноў да мяне, і робіцца мне страшна, быццам той нехта зараз сьцебане мяне пугаю. «Нашто ён мне, гэты заяц? Не хачу я яго!» — калачуея, як перад якім апраўданьнем.

Пасьля таго, ходзячы ў поле, я абыходзіў гэтую мясьцінку, хоць было тут хораша.

...Стаяць аднаму ў крынічнай рэчаньцы ды пад высокім небам канца лета. Яшчэ не адлятаюць журавы й дзікія гусі, а ўжо перацьвітае поплаў і пусьцее поле. Босыя ногі заносіць пяском быстрая вада, яна жывым срэбрам паблісквае пад стромаю з гняздоўем плісак. На бяскрай пожні выгналі авечак і кароваў без пастуха, а ў пыльных прыгуменьнях буяць малатарні. І чуваць гвалт торгу ў мястэчку, за хатамі з садкамі, у якіх залацеюць грушы, усё роўна бы абсыпаныя медзякамі дзеля незвынайнасьці якое, ды трохі па-дзіцячаму румяняцца зімовыя яблыкі. На загонах у нізках клапоцяцца гаспадыні, відаць і дзяўчат (іхнюю паненчынасьць пазнаюць па нецярплівасьці).

Стаяць самому сабе перад усім і ўсімі, у гаснучае лета, але перад сытай восеньню. Селяніну гэта зразумець! Калі гэта праўда, што без задаволенасьці няма прыгажосьці, дык і я ведаю, чаму падабаліся мне кастрычніцкія імжа й сутоньне, апалая лістота й завугольны вецер, дождж на шыбах і рыпат весьнічак... Таемнасьць поначнага падворышча. Цяплынь пасьцелі ў дажджоўе, сон пра сьвежаваньне (запах ад смаленага саламяным агнём кормніка, якога калолі пад Каляду).

...Завялася ідэя: закончыць школу ў горадзе й убіцца на работу ў фабрыцы. Ад яе мы ў выпускной клясе пачатковай школы чуліся, як у застуднай гарачцы. Тое й тое далося нам потым, ой, нялёгка: першае — ад вясковай недавучанасьці, а другое — ад дзярлівасьці новага сьвету. У свае прыезды на вакацыі прыбілася да мяне (і не да аднаго мяне) нейкае парабкоўскае крыўдаваньне на матку-бацьку, злосьць на гаспадарку й зямлю, на цэлае гэтае запацелае ад натруджанасьці йснаваньне; ад натужлівай працы гнаіліся маладому скулы.