Сакрат Яновіч - Самасей

Андрэй паглядзеў на яе шыю — жыліліся гады. «Мела яна шумністае вяселле і пакутнае замужжа», — зрабіў выснову.

Гэта яна?

Ён, са зрокам з досвітку, прачынаўся на ледзянеючым тратуары.

А чарняватка сустракала яго вішанькамі вочак. Набліжаўся да яе, і раптам пагарачэла яму. Кроплі поту выступілі на гузах ілба. Макрэлі плечы ды карак. Ляпілася пад пахамі. «Не пацець, не пацець! Я — пацею. Але, мне нельга пацець. Успацелы, я застуджуся. Запэрхаюся, — ён дастаў насавую хустачку і аціраў ёю далоні, пакуль не сцяміў, што гэта непрыстойна. — Вытру лоб. Выціраецца яго, менавіта, хустачкай! Ахвотна б рукавом...»

Павіталіся.

Яе знаёміца пайшла.

— Гэта ж не бачыліся мы ад заканчэння школы, — гаварыў Андрэй. — Ты любіла насіць на галаве сінюю стужку. Дарэчы бу-дзе прыпомніць, што стужка надта ж падыходзіла табе...

— Божанькі, Андрэй, ты не змяніўся!

— Калі гэта так, дык чаго ж тады столькі ты прыглядалася да мяне? — пот і пот. .— Гожая ты, як і калісьці.

— Не кажы. Бач, мяшэчкі пад вачыма...

— Яксьці на бачу гэтых мяшэчкаў. — Андрэй ніколі не прабачыць ёй даўняй, дзявочай пакпіны з яго, тадышняга заікі. — Ты маладая, і таму табе трохі не церпіцца пабыць старэйшай. Перастанеш хваліцца тымі мяшэчкамі, калі напраўду пастарэеш.

Рассмяялася па ўсіх швах.

— Вясёлы з цябе хлопец.

— Бо нямала жа з мяне рагаталі.

— Ты, аднак, падабаўся дзяўчатам.

— Але яны не запрашалі мяне да сябе, не прадстаўлялі сваім бацькам...

— Андрэй: «Я залішне дазваляю сабе!»

— Весялістыя — гэта рызыкоўны матэрыял на мужа, — ад-казала яна з немагчымаю раней шчырасцю.

— І таму яны, панадныя прыгожаму полу, часта старакавалеруюць?

—Так. Гэта напэўна так.

— Божачкі, колькі рагачу на гэтым свеце, а ўпершыню даведваюся, што мой смех папраўдзе кампрамітоўвае мяне самога...

Яна здагадалася, што Андрэй не зусім вылузаўся з мінулага. Хуценька запярэчыла яму, няскладна. Ізноў загаварыла аб чымсьці, і ён, слухаючы яе, думаў аб тым, што трэба развітацца з ёю і пайсці дамоў. Размова яксьці ставалася прыкрай. (У тэхнікуме яна, чарнабрывая, надта падабалася Андрэю — была падобнай да каханай у блакітна-іконных Крынках.)

— Ну, хваліся! Як муж, дзеці?. Колькі?

— Муж — адзін, дзяцей — двое, — какетлівіла. Гэта не быў жаноцкі намёк.

На ёй усё тая ж абалонка абаяльнасці з вожыкамі пужлівасці. Той жа голас, але ўжо з расколінкай. Андрэй услухоўваўся ў яе гамонку і хацеў, каб яна гаварыла доўга, як найдаўжэй. Змагаўся са спакусай абняць яе, яшчэ панадную, прадчуваючы, што супра-ціўлялася б яна не занадта. Хутчэй дзеля не болей як прыстойнасці.

Усяго паспытаўшыя кабеты пераважна досыць абыякава ставяцца да сваіх мужоў. Ужо цалкам свядомыя ўласнага лёсу, яны нічога аеаблівага не спадзяюцца ад іх. (У чацвёртым класе тэхнікума яна насіла валасы, часаныя ў кок і перавязаныя свежай васільковай стужкай. Гэта прыдавала ёй дзявочую чысціню. Валошкавую.)

Яна не разводзілася аб заробках. I гэта засведчвала пра яе невясковае паходжанне.

— Я шмат хварэла, — сказала, як у апраўданне. — Рабілі мне аперацыю. Ведаеш, гэта нешта страшэннае — ляжаць у бальніцы, пакінуўшы дзетак...

— Уяўляю сабе.

— Ты — таксама ляжаў?

— Я? Не, дзякаваць Богу.

— Нічога ты, Андрэй, не ўяўляеш...

— Але спрабую...

—У бальніцы мінае дзень за днём, і не вельмі пэўны ты, ці жывы, ці ўжо не. Пякуць цябе кашмарныя здагадкі: існуеш мозгам, рэшта мёртвая — ногі загніваюць, пахаладзелі рукі, грудзі, жывот, злятаюцца зялёныя мухі... Вось, у такую хвілю, — параўнанне яе з адзіноцтвам было б яшчэ падобна на надзею, — па кавалачку перацярэбіш усенька пяройдзенае. Перамацаеш, як тую тканіну, што надоўга кладзеш у куфар. Пальцамі памяці, нітку па нітцы свайго быцця, кожнае месца яго, ад зарубленага да зарубленага. Калі ж пачнуць цябе выпісваць з бальніцы дамоў, дык тады стаіш перад сталом, за якім накрухмалены лекар, і здаецца табе, што ажно цяпер ты вылупіўся на свет, у гіганцкім інкубатары, дзе ад чысціні няма чым дыхаць, і таму цябе выпраўляюць: у дарогу, якая зноў дасць жыццё, не пустое...,— яна аблізала губы. Выказалася нібы за яго, Андрэя.

— Та-ак, — да гэтага яе апавядання Андрэй потым вяртаўся. Ішла яна побач з ім, пазіраючы сабе пад ногі, бы лічачы крокі.

— Мо і несур’ёзна аб гэтым казаць, я плакала ад радасці, калі апынулася дома, хаця там не было чаго есці, бо мой муж, паспрачаўшыся з дырэктарам, заставаўся без работы і грошай...

— Грошы не найважнейшыя, — засяроджваўся Андрэй. — Грошы адно дапамагаюць у абраным табою; — зыходзілі яны вуліцай Іцхока да алеі Першамая. — Самым важным у чалавечым побыце з'яўляецца пачуццё шчаслівасці. Нешчаслівасць павінна быць усяго каўдобінай, у якой, магчыма, зламаем калена, але не скруцім шыю! Часам так лічу сабе, што варта і трэба пабыць менавіта нешчаслівым, каб потым глыбей адчуць шчасце, Вылезці з багнішчаў роспачы на сухі груд задаволенасці, абсохнуць на ім і па-птушынаму пацешыцца, памахаць рукамі, бы крыламі... Ураўнаважана жывуць тыя, хто не спазнаў смаку існавання або ўжо страціў яго, — гаварыў ён да яе. Так можна бясконца і не-абавязкова зразумела: кожны тут знойдзе сваё.