Сакрат Яновіч - Самасей

Пры ёй Андрэй гаіў ісвае душэўныя раны. «Падумаць толькі — дваццаць гадоў» не бачыліся мы! За намі палова дарослага жыцця і чаго мы, аказваецца, дамагліся? Столькі, колькі варта адзенне на нас, мэбля ў нашай кватэры. Дапусцім, што нам пашанцавала: ёсць асабняк у Зялёным урочышчы, легкавая машына, грашавітая пасада, багатыя апраткі і ўсё такое, скажам, на два мільёны. Нам безупынна прыбывае, і мы купляем тое ж дзецям, у рэшце рэшт каханкам... Ну, накупілі! А грошай тых больш і больш, бо мы ўсё жывём. Што далей? Будаваць вілы і дарыць машыны сваякам, сябрам, знаёмым, або і чужым, першым лепшым, што сустракаюцца на вуліцы? Чаму? Каб чыніць дабро? Або — каб абцішыць сумленне, што ў нашым багацці ёсць і іх праца? Яны ж могуць і не ведаць, што багацце — гэта праца іншых, якую ты бярэш сабе паводле правілаў грамадскага сужыцця...» Ішла побач.

— Так, грошы — гэта яшчэ не ўсё... Як бы ў адказ, яна зірнула на яго з сяброўскай пакеплінкай.

— ...У нашай вёсцы, апавядалі, да вайны адзін прыехаў з Амерыкі. Ён навёз грошай — спадчыну па заможнай жонцы, якая там і памерла. Тут яго долары былі немалым капіталам, і ён зайздросна разбудаваўся. Думаў нанава ажаніцца, але ўзяў ды распіўся, разгуляўся. У нядзелі, бывала, выкупляў ён запас гарэлкі, якая была ў краме, і паіў усю ваколіцу. Пасля наймаў,— улетку! — сані, на якіх ездзіў па гасцінцы. Прапусціў усё праз горла, прапіў будынкі, хату і пачаў парабкаваць у суседнім двары. Яго бацька быў парабкам, і ён стаў парабкам...

— Дурань: мог бы выцацкаць сабе рай!

— Хто яго ведае... Знамянальнае тое, што калі ён пайшоў у найміты, то перастаў запіваць, узяўся жыць найзвычайна. У гэтым нешта загадкавае, тайніца чалавека ў чалавеку.

Яна змоўчала.

Андрэю свярбела сказаць: «Калі наконт чагосьці ўсе аднолькава думаюць, дык гэта павінна насцярожваць, выклікаць недавер».

Гэта было б залішнім. Яна і без таго незаслужана саромелася. Ён, яксьці павесялелы, разглядаўся сюды-туды, як бы шукаючы, з кім змястоўна дадумаць, мазгавіта, учэпіста... (У тэхнікуме не было ваганняў у тым, што перад усімі светлыя гады. Пабеленыя сцены класа, як экран у кінатэатры, усмоктвалі ў сябе падараслелую маладзеччыну. Песімістычна чарнела толькі сметнічка ў куце.)

А яе доля красавалася асабліва цудоўна — з апельсінавым пахам. I няхай бы хоць раз дадзена Андрэю магчымасць наведаць яе ў той дзень, калі муж выбудзе ў шакаладную камандзіроўку... Адзінюткі раз пацалаваць яе — з хлапечай зачараванасцю.

«Як жа нямнога яна дабілася ад лёсу! А ці ж мала? А я — ці даў бы ёй тое годнае яе? Ого, вяду падлікі! Зарана, брацец, зарана... Дакучае мне стрэмінка жалю — не жалю... Не выракаюся мараў? Заключаю здзелкі з неабходнасцю, з затоенай гатоўнасцю выхапіць ад яе самім выпеставанае. Ці гэта не так? Я чымсьці глыбока незадаволены... I мая незадаволенасць, быццам зубны боль, то гасне, то ўспыхвае...»

— О, тут і развітаемся, — сказала яна. Спыніліся ля скрыжаваяня артэрый. — Табе — куды?

— Туды, — махнуў рукою. «Зайду дамоў і знармальнею, разыдземся і наўрад ці калі зноўку сустрэнемся? — Але я пастаю ды пагляджу, як ты пераходзіш цераз вуліцу», — засмяяўся ён з палёгкай. — Ты ж маці, жывеш не для адной сябе.

Перайшла — і Андрэй рушыў у сваім напрамку. Азірнуўся, і яна азірнулася ў тую ж хвіліну. Памахала яму па-старасвецку, нечым сінім. Адказаў ёй.

I тут перад Андрэем мільганула постаць, быццам выліты капітан. Досыць самавіты мужчына з партфелем дабег: да ступенек аўтобуса гарадской камунікацыі і паспеў увайсці ў яго. (Калі б цяпер забралі Андрэя ў камісарыят, дык ён там вёў бы сябе куды ганаровей!)

...Гаспадар кватэры, на якую стаў Андрэй, калі хадзіў у сярэднюю школу, неяк насварыўся на яго (маці прасіла наглядаць над сынам).

— Кажаш, што ў цябе ўсё ў лад? Дык чаму гэта двойкі завяліся?! Кажаш — не ацэнкі важныя, але інтэлект. Не кеміш, што без добрых адзнак ніхто не паве рыць у твае веды! Патрэбны — дыплом.

Андрэй слухаў, бы гультаяваты рэферэнт.

— Ты павінен адказаць сабе на пытанне, нашто, дзеля чаго вучышся?. Чаго спадзяешся ад вучобы? Ці адных ведаў? Не, даражэнькі, не толькі. Заканчэнне школы з'яўляецца ўмовай намеранага табою выйсця ў людзі. Скажу табе больш таго: ісці ў школу — гэта ўсё роўна, што паступіць на раббту, значыць, прыняць устаноўленыя грамадствам правілы жыццёвай гульні. А гуляць, паслухай, можна дрэнна і добра, безнадзейна і выдатна. Што самае важнае ў ёй? Вынікі! Рэзультаты! Аднак, не такія, як ты думаеш, не ўласныя. Такія, што будуць табе прызнаны іншымі. Табе! Прызнаны! Галава твая варыць? Ну, час ужо... Гібель той школе, у якой вучні ставяць сабе пяцёркі, як гібель той фірме, дзе дырэктар самому сабе прызнае ўзнагароды, медалі... Прамова яго гучэла, як байка.