Сакрат Яновіч - Самасей

Попахі матчынага абеду Андрэй пачуў яшчэ на ўсходах да кватэры. Яму ўявілася, што на такі абед няблага было б збірацца пасля малацьбы або сяўбы на полі, што пад Піражкамі. Белы хлеб, апельсіны, шакалад, яблыкі, жоўты сыр, купленыя ў магазіне, выдаліся Андрэю дзіцячымі ласункамі, з якіх маці пасмяецца.

Яна і праўда адсунула іх на ўскраёк стала. Дастала дзве глыбокія талеркі і ёмістую міску.

Капуста з баранінай і рассыпчатая бульба са скваркамі. Ад гэткай ежы Андрэю круцілася ў галаве і была ахвота спаважна гаварыць аб драбноцці. Маці пачала пра сваё.

Маці перабіла Андрэя:

— Хоць раз ты зрабіў бы што карыснае! Прашу цябе, прашу, а ты ўсё сваё: водпуску няма! — вочы, як у раззлаванай вераб'іхі. — Прыязджаеш да мяне тады, калі ў гаспадарцы ўжо ўсенька пароблена. Не тады, калі трэба... Прыедзеш і толькі ведаеш валачыцца па загуменнях, як які дурань...

Перачакаў матчыную злосць. Загаварыў глухім голасам:

— Выходзіць на тое, маму, што я нічога не раблю?

— А што ж ты робіш у гэтым Беластоку?! Хлеб людзяім даеш ці якую іншую карысць?

— Я працую.

— Вялікая мне тут работа: пасхопліваюцца з пасцеляў ды бягуць да тых пісьмоівых сталоў, быццам дзеці ў школу. Пазбягаюцца, чаю таго нахлебчуцца, у паперах папішуць, паскаляць зубы адзін да другога і — назад. У кватэрах смачна панаядаюць сабе азадкі, што аж на плечы ім лезуць, на голых варшаўскіх дзяўчат панаглядаюцца ў целевізары, усякай распусты надумаюцца! Завялікую волю дае вам Варшава, дазваляе гуль-таваць і лёгкім хлебам жыць. Чым жа ўсё гэта закончыцца, калі не бядою? У народзе, бачу, нейкая дзіцячасць паявілася! Дарослыя, чула сёння ў краме, на хлеб гавораць ужо хлябочак, на масла кажуць маслечка, на сыр — сырок... Дальбог, дзеці! Горад на дзі-цячасці і безрабоцці стаіць!

— Гэтыя, як ты, мама, кажаш: дзеці — часта паміраюць ад удару сэрца, — уставіў Андрэй, разжалены. «Самае далікатнае мяса, гэта кураціна», — без ладу і складу.

— Во, во, ад удару! Нагуляюцца, наскачуцца, панапіваюцца і таму паміраюць, — маці мацней падвязала хустку на галаве. — Сядзяць за сталамі здаравезныя мужчыніскі, хоць ты іх араць поле выпраўляй. Сядзяць, бздзяць у нагавіцы і таўсцеюць, бы тыя кормнікі. Пішуць і пішуць. А чаго тут пісаць? Рабіць трэба! Пагля-дзі, колькі зямлі добрай аблогамі марнуецца! Вёскі гібеюць, на старых гаспадарах ды бабах трымаюцца яны. I ці доўга гэтак набудзе ўсё? Дзе тая Варшава вочы мае?

— Мамка, ты толькі ў вёсцы цяжкую работу бачыш...

Перабіла яму:

— Калі ў вёсцы так лёганька жыць, дык чаму гэта ўся моладзь у гарады прэ, уцякае, га? Не паспее хлапчук ці дзяўчо ад зямлі адрасці, а ўжо і разглядаецца, як тут уцячы з гаспадаркі на фабрыку ці шафёрам якім стаць.

— Мне, мама, не было чаго трымацца зямлі. Гаспадаркі на двух з паловай гектарах...

— Гэта так, Андрушка, — паспакайнела. — Але калі я прашу цябе дапамагчы, дык ты не вельмі ахвотны...

«Што гэта яе ўкусіла? — думаў Андрэй. — Ніколі ў нас не здараліся гэтакія нервовыя гутаркі наконт гаспадаркі, зямлі. Маці сама не вельмі мілуе вёску. Чаму ж яна наскочыла на мяне?»

— Я дапамагу табе, маманька. Дай мне падумаць.

— Бяры, Андрэйка, водпуск і прыязджай: Буду чакаць. Хату перакрыем, яшчэ і табе яна прыдатнай будзе. Калі памру, дык хоць цану неблагую за яе возьмеш.

— Што ты, мама, гаворыш?! Падумаў бы хто, што я тваёй смерці выглядаю.

— Ніхто не вечны, сынок.

— Налуплю апельсінаў, — Андрэй працягнуў руку за папяровай торбачкай. — Апельсіны надта здаровыя на зубы і на жывот.

— Пакінь гэтыя апельсіны. Лепей вазьмі мяса паеш. Апельсіны твае сілы не дадуць.

— Чаму? У іх жа шмат вітамінаў.

— Вітамінаў? Выдумка! Цікава, як доўга ты пахадзіў бы за плугам, ядучы гэтыя апельсіны? Трэба есці тое, што чалавека мацуе.

Андрэй усміхнуўся крыва.

«Рот трэба паласкаць рамонкам, рамонкавым адварам. Тады зубы не гніюць. Бабуля раіла так», — успомнілася колішняе.

— Я дапамагу табе, мамка, — азваўся. — Прыеду, мо нават ў гэту суботу... Выкіну гной з-пад свіней, пашукаю майстроў.

— Буду чакаць цябе, сынок. Памаўчалі.

— Вось і ўсё добра будзе, а ты на мяне крычала, — Андрэй усміхнуўся да маці.

Палягчэла. У закутку весела забзычэла ўцалелая муха.

— Бо з табою, Андрушка, заўсёды так: што ўб'еш, тое і ўедзаш, — маці паласкавела. Яна нібы сама шукала нагоды, каб падабрэць. Як маці.

— Чаго варта малая гаспадарка? Таго толькі, што самога сябе пракорміш, — укусіў сябе за язык.

— Добра і тое, — зварухнулася маці. — Ёзік заарэ нам поле пад бульбу. Будзе і мне і табе, Андрэй.