Сакрат Яновіч - Самасей

Да Андрэя прыбіваецца дух начэпліўца. Анямелая гутарка з ім бубніць рэхам сэнсу.

Начэплівец: Забіваеш сябе працаю дзеля грошай. Я зарабляю іх столькі, каб выжыць. Павер, гэта гідка прысвячаць свае дні здабыванню банкнотаў. Не кажу, што гэта абсалютна, так сказаць, беспатрэбна. Але, як ужо падкрэсліваў Дэмакрыт, ва ўсім неабходна быць памяркоўным. Дрыжыш перад начальствам. Дрыжыш перад ім не таму, што б'е ў морду. Баішся, любенькі, страціць пасаду, якая ў тваім выпадку адназначная з зарабляннем грашыскаў. Божа мой, калі, гэта людзі перастануць працаваць дзеля хлеба.

Андрэй: Ты крыўдзіш мяне гэткімі словамі. Няпраўда, што я бегаю на работу ў дырэкцыю дзеля адных грошай! Можа, і ёсць такія, але — не я! Калі хочаш ведаць шчырую праўду, працую я дзеля таго, каб быць лепшым за іншых! Зрэшты, не думаю, каб нехта хадзіў на працу толькі, каб забяспечыць сабе быт.

Начэплівец: Не будзь такі хуткі з высновамі. Лепш падумай, чым хацеў бы ты займацца, калі б не было патрэбы здабываць сродкі на, так званы, кавалак хлеба? Я, напрыклад, чытаў бы Талстога, Хемінгуэя, Дастаеўскага, Бальзака, Бабеля, Брыля, Коласа, Жаромскага...

Андрэй: Чытаў бы? Цэлымі днямі, тыднямі, гадамі, усё сваё жыццё? Наўрад. Ты нні-іі хрэна не сцяміў бы з таго ў іх! Літаратура ж вырастае з жыццёвасці, і, каб яе ўспрымаць, трэба знаходзіцца сярод жыцця. У безупыннай канфрантацыі самога сябе з грамадскасцю! За вокнамі кватэры няшмат відаць, васпане... Для дзяцей пішацца іначай, чымсьці для дарослых, бо аб іншым коле дасведчанасці гэтае пісанне. Ды і ўвогуле гаворыш ты глупства, што і слухаць няма ахвоты...

Начаплівец: А ты не хвалюйся і паслухай мяне. Перш чым навесці лад, ведай, уводзіцца балаган і гэта можна панаглядаць не толькі ў сем'ях перад вялікімі святамі. У гісторыі — таксама.

Андрэй: Уся твая гутарка — адзін уздырдыган! Наколькі цябе я зразумеў, узняў ты гаворку аб з'яве прымусу, якую выклікаюць грошавыя...

Начэіплівец: Трапна ўлавіў. Ёсць тут, аднак, пэўнае «але»: грошы таксама ж створаны і лічы іх, бадай, выключна інструментам таго вымусу, які, на жаль, з'яўляецца адным з элементаў сутнасці адносін паміж людзьмі, іх узаемнай залежнасці. Задумваюся, ці магчыма будзе калі-колечы выключыць гвалт з міжчалавечых суадносін. Звярні ўвагу на тое, як жывуць былыя дырэктары, што цяпер знаходзяцца на пенсіі. Хто наведвае іх? Ніхто! Каму ж яны зараз патрэбны?!

Андрэй: Адкажу табе адразу. Прывёўшы прыклад былых дырэктараў — ясна, што гэта ўсяго ілюстрацыя твайго меркавання, — ты не зусім маеш рацыю. Калі яны дажываюць свой век у адзіноце, значыць, благімі былі і дырэктарамі і людзьмі. Іх патрэбнасць у жыцці з'яўлялася штучнай. Не дабіліся яны натуральнай. Неапраўдана пражылі. Кожны павінен быць, прынамсі, карысным. I хоць гэту карыснасць, калі не неабходнасць, варта ачышчаць з прымешак прымусовасці. Патрэбнасць твая іншым — вось сэнс твайго з'яўлення.

Начэплівец: А ты, Андрэй Антошка, каму патрэбны?

Андрэй: Я? Я... яшчэ не раздумваў...

Начэіплівец: Ха-ха-ха-ха-ха-ха.,.

Андрэй гатоў быў пабіць начэпліўца, але не ўяўляў сабе нават яго булавы. Будзе, зараза, прыходзіць, каб панадакучаць. Хіба што які пярун спляжыць яго або ўпадзе яму на галаву цэгла з размытай спяны вышыннага будынка...

Пакінуў ён Андрэя разбітым. А ў дадатак і нарагатаў яму на ўсю палатку, што на высочыне, Ажно перастала кукаваць зязюля.

Тады падбег да палаткі капітан.

— Вы, пан Андрэй, памыляецеся, гаворачы, што даверлівасць з'яўляецца супраціўнасцю недаверу.

— Калі так, пан капітан, дык скажыце мне, калі ласка, чым менавіта з'яўляецца даверлівасць?

— О, пан Антошка, пару словамі таго не выказаць, але запэўніваю, што мы верым вам.

— Гэта, пан капітан, я чуў.

— Так, ну...

— Ну і як?

— Мы вернемся да гэтай тэмы.

— Я з ахвотаю.

— Не. Не цяпер.

— Як хочаце.

I пачэплівец зноўку завалодаў уяўленнем Андрэя, але неяк ціха, як сава. Вярнуўся ён тым разам самотным успамінам пра згорбленага сябра, з якім нядаўна быў павітаўся ў бары. Зрэшты, не столькі сябар ён, колькі даўні знаёмы.

— Ты, Андрэй, зусім не ведаеш, які з мяне дурань! — гудзеў той на падпітку. — Не падумай, што за тое я крыўдую на цябе.

— Я, слухай, не вельмі, дарагі, разумею? — Андрэю апошнім часам прышлося даспадобы слоўца «дарагі».

— То і добра, Андрэй: менш нагрузкі мазгам, болей мацаты ў іх на тое, што для цябе важна. Разваж ты сам: наколькі больш усяго рабілася б людзямі, калі б не патрацілі яны сваёй энергіі на так званае ўзаемапаразуменне... ...