Сакрат Яновіч - Самасей

— Думаю, дарагі, што тут ты пляцеш...

— Гэта табе так здаецца, толькі табе так, — знаёмы папіваў піва.

Яму нічога не ўдавалася. Андрэй нешта чуваў аб яго гратэскавай жаніцьбе ці залётах...

— Што будзеш есці? — запытаў яго, хутчэй дзеля таго, каб перапыніць прыкрую гутарку.

— Я не хачу! — уэбунтаваўся пагорблены. — Мяне накармілі, го-го, па самае горла — да скону не каўтну!

Андрэй прынёс дзве талеркі з баршчом: «Гэтага бядулю, казалі, на рабоце падкусіў якісьці паганец».

— Ты прымі ад мяне гэта паскудства! — абурыўся знаёмы на яго клапатлівасць. — Я глядзець не магу.

— Чорт з табою!

Андрэй стаяў каля яго, паблізу гэтага клёніка, з якога асыпаецца лістота, пажаўцелая першай жаўцізнаю, што з'яўляецца пасля ранніх прымаразкаў. Такое лісце зводдаль здаецца веснавым, пакуль не пазелянелым. Маладое яшчэ, якому сама буйнець, але ўжо бездапаможнае дрэва, агалелае... Выклікае яно да сябе пачуцці літасці, ад якіх заўсёды адна марнасць.

Згорблены, усё-такі, падсеўся есці; з сірочасцю. Хіба цверазеў ён...

— Я не ў сілах забыць... родную вёску, — у яго, аказалася, наконадні памерла маці. — Аніяк не магу, гэту сваю вёску... — гаварыў з той сентыментальнасцю слабавольнага.

— Ведаеш, Андрэй, тут нешта звышнатуральнае? На халодную галаву беручы, яе няма за што любіць: хлеба яна нам не дала! Горад — так. Вёска — не! Адзінае, за што трэ падзякаваць ёй, — гэта за бацькоў, ну, і за чарадзейнае дзяцінства...

— I табе гэтага мала? — перабіў яму Андрэй.

— Я не сказаў так.

— Не, дарагі, ты ўжо сказаў так!

— Няхай будзе твой дыябал старшы: сказаў ці не сказаў...

Андрэй падумаў, што без дай рацыі наскочыў на яго. «Зласліўю я!» — ён спакайнеў, выходзіў на нейкую сваю, простую дарожку.

— А зараз прахліснем па кухлю півашы, — сказаў Андрэй пад гарэзлівы тон, выціраючы вусны. Боршч быў гідкі.

— Піва? Чаму не.

Пілі. З марудаю, быццам тост на згоду. Скончыўшы, Андрэй пайшоў. Чагосьці заспяшалася яму.

Вуліца ветрылася.

Андрэй, як ні кажы, панёс перад сабою бярэмя злосці, з якога сыпаліся пад ногі трэскі гневу. Хтосьці з прахожых зазяваўся і сутыкнуўся з ім, і ён брыдка замацюгаўся.

Замест скіравацца на Ліпавую, павярнуў назад, пад той жа бар, пад шырокі шкляны франтон, каб пасмакаваць, як згорбленік напіваецца: устае, падыходзіць, заказвае, нясе — чарку — да месца, перакульвае, зысмоктвае рэштку, ізноў устае... «Добра яму так!»

У Андрэі праявіўся і той тып задаволенасці, якою людзі звычайна не хваляцца. Саромеюцца яе ды паціху баяцца.

У задуменні ўваходзіў ён у Суражскую вуліцу, калі настойліва аклікнулі яго. Каля газетнага кіёска ўсміхаўся да Андрэя маладзік, у якім не адразу пазнаў далёкага сваяка. Пазнаў пад канец пустой гутаркі і, як толькі разышліся, забыў аб ім. Ён, праўда, сказаў Андрэю досыць важкія словы:

— Нейкі дзіўны ты сёння?.. Мо хворы?

У бок рэстараніка «Падляшскі» білася двух дзяцюкоў. Адзін другому падралі адзенне, паразбівалі насы, урэшце пападалі на тратуар ды там тузаліся. Іх абкружылі прахожыя — маўчалі або нацкоўвалі... Прыехаў міліцэйскі патруль.

Іх забралі ў камісарыят.

Таўсцейшага, таго менш паваротлівага, Андрэй ведаў. Ён быў з Цюйміч. Запамятаўся яму, рэдкімі ў маладым узросце, іранічнымі адносінамі да дзяўчат: «Нашто дзяўчатам кветкі? Яны адно вачамі бегаюць і зіркаюць, хто іх тут добранька пакачае!» Трошачкі рацыі меў...

Ты, Андрэй, нарэшце жывеш, бы пан які, гаварыў таўсцейшы. У Беластоку зусім іншы свет. У Цюймічах, брацец, хоць вазьмі ды сабак ганяй, ад самоты...

Тады расказаў Андрэю навіну.

Утраіх — казаў — выпілі мы тры літроўкі цукровай самагонкі. Хлопцы, кажу ім, трэба яшчэ літровачку. Наскрэблі грошыкаў, нават на паўтары. Віцька, гавару большаму з іх, якога ты, Андрэй, не ведаеш: у цябе, Віцюль, ёсць матацыкл, сядай і дуй да Манькі-Удавы. Яе цяпер называюць Баба-з-Яйцамі. Сеў гэты Віцька на свайго. «Юнака»» і як, пусціў тармазы, дык мы яго болей і не пабачылі. На ростанях угрэў ён ілбом у тэлеграфны слуп! Пакаціўся ў равіско, там і сканаў. А я, паміж хлеўчыкамі, даў цягу дахаты. Думаю сабе: дурному — дурны канец...

«Чаго ён біўся ля «Падляшскага?» — Андрэй кіраваўся дамоў. На вуліцы Складоўскай аперадзілі яго дзве вучаніцы са знакамі сярэдняй школы. Угадаваныя дзяўчыны.

Пайшлі і пайшлі, абразліва абыякавыя да Андрэя Антошкі. Вы із якой школы, востра затрымаў бы іх. Мы ж не паненкі, каб нас перапыняць і глядзець нам у вочы, адказалі б са смехам упэўненых у сваёй прыгажосці. Вашы легітымацыі, запатрабаваў бы ад іх. Даты нарадзін — гэта нашы салодкія тайніцы, захіхікалі б. Хутка, крыкнуў бы да іх. Пан Антошка, пекнымі жанчынамі можна толькі захапляцца і прасіць дазволу цалаваць рукі іх, глядзелі б вачыма козачак. Я завяду вас да дырэктара школы, сказаў бы не ў жарты. Ці вы можаце ўявіць нас заплаканымі ў службовым кабінеце, залыталі б. Чаму вы не на ўроках, — мякчэй. Таму, што нам ужо надакучыла слухаць паэму «Адрэзанае вуха» Калістрата Калістратавіча Калістратовіча! — усхвалявана. Гэта на ўроках па літаратуры, а на ўроках, напрыклад, гісторыі? — дапытваючыся. Яшчэ горай! — абурыліся б на гайнаўскі лад. Чаму? — не паверыў бы гэтым смаркаткам. Бо ў гісторыі мае рацыю толькі той, хто піша яе... Бо яна такая несправядлівая... Таму не любім яе!..