Сакрат Яновіч - Самасей

Насталі пабялелыя дні.

Андрэю ісці на работу выпала ў пятніцу, у перадапошні дзень тыдня. I таму ён не быў супраць таго, каб пахварэць да нядзелі. ён жа не дадумаў усяго, што далі яму дні самоты ў час хваробы.

На рагу Электрычнай і Варшаўскай, як зазвычай, ён натыкнуўся на таго самага знаёмага.

— Пачакай, — сказаў яму, на супрацьлеглым тратуары, не клапоцячыся пра тое, ці ён пачуе. — Пачакай, паспееш спазніцца.

— Здароў, — адказаў той. У яго гучала гэта неяк па-гультайску: «Здаарооўуу...»

— Паспееш, кажу. Бачыў кінафільм Азнавура?

— Каго?

— Азнавура.

— Азнавура? А што гэта? Андрэй скрывіўся:

— Лепей скажы, якое ў цябе самаадчуванне, га?

У знаёмага было яно добрае, настолькі добрае, што на яго паглядзела сустрэчная дзяўчына. У яе — позірк важністай сакратаркі богведама як важнага дырэктара.

«Яна падобная да ўнучкі той бабулі, што жала на палосцы», — Андрэю ўбівалася ў галаву, што гэта дзяўчына нясе бабульцы абед. Паставіць яна белы клуначак у цянёчку, пад дзевяткай аўса і загалёкае: «Бабуля, бабуленька! Я прыйшла да цябе, бабуся. Я прынесла табе есці!..»

— Не ведаеш, чыя яна? — знаёмы паказаў на яе зрокам.

— Ходзіць у напрамку праектнага бюро...

— Што з тваім павышэннем?

— Пакуль нічога. А дакладней — маўчэча, лічы: пяты месяц.

— Ты, можа, хваліўся перад кім? Не? Пахваліцца ўдачай найбольш бяспечна пасля ўдачы.

— Так, столькі і я разумею... Не, нікому не гаварыў.

— Глядзі, каб трымаў язык за зубамі!

— Ці ж я дзіця якое, каб мяне павучаць у гэтакім,— жартаўліва насупоніўся Андрэй. Стала прастарней.

З-за каўнера вытуманьвалася санлівасць з млеўкасцю. Шчыпаў мароз.

— У Італіі, чытаў, страшэнная маразнеча. Нам да яе не прызвычайвацца.

Было Андрэю да жудасці абыякава — забрысці на работу, усесціся за аблезлым пісьмовым сталом з горбай службоўніцкіх папераў, нагрэцца ў бясплатнай цеплыні казённага пакоя, пачытаць свежую газету, выпісаную за прафсаюзныя грошы. У ёй сапраўды ўжо колькі дзён друкуюць пра маразы на Апенінскім паўвостраве, а спрытным курсівам паведамляюць аб забойствах у Злучаных Штатах Амерыкі.

Адзін раз увосень і адзін раз зімой беластоцкая «Сучасная газета» скупа піша аб злоўжываннях на тым ці іншым прадпрыемстве. Кожны чытае пра гэта ды перачытвае да найменшай косачкі. Пад канец працоўнага дня хтосьці, з кім акурат знаходзіцца Андрэй, агледзіцца, што газеткі няма. Чамусь заўсёды падазраваюць, ціто забраў яе ашчадны, чыста паголены бухгалтар. «Што, сябры: ізноў зачыталі газетачку, як татары — бабачку, хэ-хэ-хэ», — адказваў ён на роспытню ніколі іначай.

Установа, у якой выявілі апісаную афёру, выклікала ўсеагульнае зацікаўленне. Туды званілі да паўзабытых знаёмых, кавалеры заходзілі да тамтэйшых паненак, а кіраўніцтва той установы, нечакана, знаходзіла сродкі на куплю работнікам білетаў у чэшскі цырк; арганізоўваўся гурток мастацкай самадзейнасці.

— Не, не чытаў пра маразы ў Італіі... — Андрэй: «Здаровае паветра, празрыстае, здаецца, усё яно як вымытае шкло».

Тратуар падымаўся да вачэй, канец вуліцы ўздымаўся да ронда капелюша, націснутага на лоб (быццам абруч). Даходзілі да Варшаўскай, да таго яе месца, у якім узгорак ападаў. Адсюль разыходзіліся на сваю работу.

— Вазьмі мяне, дзіця свабодалюбівае, да сябе на працу, у тваю гміну Лібералішчы, — прасіпеў паўжартам Андрэй. Знянацку: — Ты важнееш, халера! — выкрыкнуў, сцяміўшы, што той не слухае.

Знаёмец пабег. Словы Андрэя не дакаціліся да яго, адліжныя.

Як дадумаць візіт капітана?

Адкладваў гэта на пазней — на заўтра, на паслязаўтра або на вечар.

«Тут штосьці не так, — скапыціўся Андрэй. — Капітан, хаця і запэўніў мяне ў сваёй даверанасці, аднак жа выразна даў зразумець, што гэта даверанасць будзе пакуль на правах як бы праверкі. Даў толькі зразумець. А што. калі я памыляюся? У соты раз пытаю сябе: у чым, уласна кажучы, справа? Нехта данёс на мяне? Несумненна, так!» — думкі Андрэя блыталіся. I аднова пачынаў: — «Нашто мне твая даверанасць, пан капітан! Я ж не прасіў вас аб ёй! Яна ж непатрэбная мне, гэта ваша даверанасць. Магу жыць, як самі бачыце, і без яе! Гаворыце аб даверанасці, быццам я ў нечым вінаваты? Гаворачы пра яе, хочаце прызвычаіць мяне да пачуцця вінаватасці, той асаблівай вінаватасці, у якой нічога дакладна невядома. Вінаватасці на ўсякі выпадак! О, не! Таго вы не даб'ецеся ад мяне», — Андрэю ўсё ж было ніякавата ад гэтай метафізікі вялікіх здагадак па маленькіх прычынах.