Сакрат Яновіч - Самасей

— Не закончыцца, браток, — прачнуўся я з задумення. — Прынамсі, не пры пас.

— Чаму?

— Замест «чамукаць» ты лепей усвядоміў бы сам сабе, што колішняя курная хата — палац у параўнанні з буданам першабытнага чалавека! — я раптам адкрыў для сябе нешта простае, як праклён. — Панскі двор мы ўжо абагналі, го-го, ураджаямі і выгодамі, і машынамі. I па-польску размаўляем! Гэтак мы, наша пакаленне. А дзеці нашы? Заварожанасць панствам ім стане не столькі смешнаю, колькі наогул незразумелаю. Ім будзе: давай Еўропу, во, Парыж і Лондан. I твайму сыну гэтая твая мураванка з паверхамі ўбачыцца дакладна так, як табе наша бацькоўская хата, ведай.

— Але чаго ж яму больш захочацца?

— Адкуль мне ведаць? I сам ён не ў стане гэта прадбачыць, як я і ты чуць не чулі некалі пра тэлевізію, напрыклад, — люблю ж разважаць, асабліва калі не пярэчаць мне. — Бедныя раўняюць на багатых, а багатыя ўсё багацеюць, быццам той малы сабачка бяжыць за вялікім, адзін і другі хутчэй і хутчэй, ажно меншаму ўжо духу не хапае, языком зямлю ліжа... Чым багацце аслепіць нашых дзяцей і ўнукаў? Заўваж — мы ўсё парабкуем, і аптымістычнае тут адно: на штораз лепшых умовах...

Я перапаўтарыў брату на розныя лады выказанае, урэшце, заблытваючыся. Ён плюскаў вачыма, як бы па-хітрунску прыхаваўшы ад мяне найважнае.

— То ж але, — дакінуў ён сваё. — Стрымгалоў паперлі б срачы апаражняць за даляры... Найзручней так: рукі — у Амерыцы, а зад — у Польшчы, ага.

Засмяяліся, трохі як прайдзісветы, якім знячэйна даказана агіднае ў іх паводзінах. Можа быць, каб адагнаць непрыемнае абодвум нам, і перш за ўсё для мяне, ён паўсеў на цесця. — ...I з мяне будзе калісьці стары. Не дай Бог, каб гэткі на ўсенькія розумы надакучлівец! Яму, ага, нічагуткі не ўтлумачыш. Ён мусіць лепш ведаць за цябе. Слухацьме тады, калі хваліш яго. Не чытае нават газетаў, яму прароцтва якоесьці ў галаве, даўняе...

Часам падумаю: зашмат наадбывалася на тым яго вяку, столькі ж назмянялася ўсяго, занадта шпарка падганяе нас час, ледзь ногі ўжо валачэм, для мяне, маладога, і то ажно ў мазгах гайдаецца ад аднаго толькі цяперашняга, і таму ці не ў бапцісты якія запісацца, каб з глузду не з'ехаць...

Брат, усё роўна што забаяўшыся сказанага ім самім, з робленай паспешлівасцю абмацаў свас кішэні. вымаючы папяросы, запалкі.

«Як жа ўспрыме ён справу, з якой я тут да яго?» — і я ўважлівей услухоўваўся ў гаворанае ім. Сапраўды: простаму хочацца быць пад уладаю, што, папраўдзе, і не дзіўна; самы ж быт і ёсць парадак перш-наперш. Чым цяжэй каму даецца хлеб надзённы, тым пранізлівей у гэткага туга па адназначнасці — каб сысці з ростаняў на адну дарогу, часамі без розніцы, на якую. Магчыма, і неабавязковаю ёсць нашым такая бядотнасць... Пад старасць кожнаму жадаецца таго ж. Або ў працяглую змору жыццём, пасля доўгага — пераважна няўдалага — змагання за галоўнае.

— Ну, што ў цябе? — ён пыхкаў сінявым дымком, неяк заўзята назіраючы на сцяну. Прадчуўшы, што паспяшаўся з такім запытам да мяне, дадаў, бы ў працяг закінутае думкі: — Вазьмі ды папрасі ў каго парады якое, дык зараз жа і пачуеш у адказ, ага, або ўздогад свой, што няўмека з цябе, калі не тупаморды дурань... Чаму вось так у нас? Я лічу, што ўвесь гэты наш дабрабыт, ага, пакуль слепаваты і смаркацкі! Учыняем мы сабе Амерыку на свой крывы капыл...

— Бо я мужык, дурны мужык! — прадэкламаваў я з хрэстаматыйнага верша, чаго ён, на шчасце, недачуў. Блага з маімі нервамі.

Я ўражана аціх, падумваючы, зрэшты, і пра такое, што ён, мабыць, нечага начытаўся, разлёгшыся пад чарнасліўем на загуменні ў свята... Поспехі будучых пакаленняў — гэта махлярства добрасумленных? Кожнаму наступнаму — старыя чамусьці вельмі вераць у маладых, адначасна перашкаджаючы ім, — наканаваны ўсяго новы ўчастак таго ж шляху, і не бывае чалавека, які, няхай пад свой канец, не апыніцца ў стане пачуццяў гэтакім, бы той, каго схапілі за горла або абдурылі самым паганым чынам! Дзеля гэтага і трэба трываць у — дакладней не названым — настроі гатоўнасці. ўспрыняць нядобрае?.. Няшчасны найчасцей той з нас, хто паспадзяваўся на большае (на бяздонне ж віры зано-сяць)

«Падабраліся мы, як тыя вароны ў дождж, — па-смяяўся я з сябе і з яго. — I яму свет клінам сыходзіцца! Я не дамоўлюся з ім...»

— Ведаеш, слухай, той жылы сабе падрэзаў, — сказаў я пра юрыста; брат меркаваў згадзіць яго, каб пазбыцца гародняга падатку.

— Чорт пана не браў!

— Духоцце халернае... — тыльным бокам далоні правёў па ўмакрэлым ілбе. — Выйдзем на падворак, га?