Сакрат Яновіч - Самасей

— Каля тысячы расады, — сказаў мне пра сваё прадпрыемства. Я, а як жа, застаў яго перад паркім уваходам у цяпліцу. Яна нагадвала сабою не бачанага нават нашымі бацькамі, вялізнага цэпеліна.

— Заграбаеш грашыскі!

Ён, аднак, адказаў без радасці таго галяка, які ўдала ад'еўся і зажыў.

— А-а, гэта ты так думаеш... Робіш-робіш і чым болей прыдбаеш сабе, тым горла шырэйшае. Цёшча, ага, кажа: даўней было галей, але весялей, — ён нагнуўся і выцер далоні аб траву пад кульгавым плотам.

Я сказаў, бы ў патыліцу яму:

— Відацьме, у сытасць рэдка смяюцца, у дабрабыт...

— Хітрая штука, гэты добры быт: без яго адна бяда, а з ім другая! — ён хмурнеў. — Пойдзем дахаты, ага.— азірнуўся на тую цяпліцу, ці чаго не забыўся ў ёй. — То што: пойдзем, ну, пагаворым... На тое і дом.

Ён ступіў першым, цяжка. Адкінуў быў нагою — у гумовым боце — пакручаную бляху, усю паіржавелую, і яна шуснула ў дол, што збоч ад утаптанае сцежкі, завалены каменнем ды закрапівелы. Падворышча — як гэта ў тых, хто будуецца, — з аброслым зеллем, куп'ём навезенага пяску, усюды з вапневым натрусам, па-акопнаму раскіданы на ім дрот, разбэрсаны, і абрэзкі арматуры, ненатуральнымі вусенямі рыжэюць пагубленыя шрубы, вінцікі.

—- О, ты мне скажы, дзе б злодзея такога знайсці, ага, які прадаў бы добрае кола ад трактара, — загаварыў, гледзячы некуды ўдалеч. Ён адамкнуў дзверы.

— У цябе трактар? — забубніў мой голас, калі ўвайшлі мы ў калідорык з пустымі сценамі.

— Купляю, ага, ды запасовых частак не даюць; трэба ж дакрасці.

— Нашто табе ён?!

— Невялікі будзе, ага, якраз на загоны, — растлумачыў брат.

I мы чамусьці памаўчалі. «Ну і дзеля чаго яму трактар? — калацілася ўва мне. — Каня, во, мець, дык усюды ім даедзеш, як не возам, то вярхом, або хаця б палюбавацца быдляцінай... А машыну?!»

— Жонка з хлопцам у сваіх бацькоў, бульбу садзяць, — гаварыў ён, быццам папярэджваючы маё запытанне. У ягоным голасе я ўлавіў, што гэткая гаворка была б яму ў нечым прыкраю, нешта не ладзілася ў іх. Ад іхняга вяселля я ні разу не наведаўся і за столькі часу даволі падзабыў ейны выгляд, твар. Зрэшты, яе радзіна дакладна абыякавая мне, што вецер у падстрэшшы. — Дзесьці стаіць у мяне паўбутэлькі, — ён пашукаў у шкапчыку тае выпіўкі надарэмна. Бразгітаў пасудаю, а я з натугаю абдумваў, як выкласці, яму пра ўсё, з чым з'явіўся да яго. — Думаеш, ага, дастаяла яна... — Пакінь, кажу...

Без дай прычыны ўспомнілася, калі з эмігрантамі, з якімі я быў пасябраваўся, ішоў у гасціну ў адзін лонданскі дом: ніхто з нас не ведаў адрас як след. Цэлым гуртам убіліся ў нейкі завулак асабнякоў з мноствам сіямскіх катоў у аздобным заплоцці. Перанакіраваўшыся наўпрасты, пралазілі цераз уздырдыган нова-будоўлі, як гэта зазвычай, бязлюднае. Насустрач нам паўстаў тады мардаты мужчыніска ў дажджавым плашчы, няйначай, начны стораж, які з відавочнай злосцю паказваў кульбакаю на надпіс забароны пераходаў, але мае тыя сезонныя сябры паведамілі яму, што я і яны — беларусы, і — не паспеў я рагатнуць ад такое напышлівасці — ён адчапіўся ад нас. — Што, можа, ён сам з нашых? — націкавіўся я. — А халера яго ведае?! — адказалі яны мне. Усе мы, нічога не разумеючы ў тым, выбіліся па патрэбную «стрыт» ды — дзякаваць Богу! — пунктуальна пазванілі ў чакаючыя нас дзверы.

...Брат зморана сеў на канапу, транту з выпушчанымі, бы кішкі з жывата, спружынамі; са скрыгатам пазвоньвала пад ім. Ен хацеў сказаць, што ў яго няма чым участаваць мяне, і мне рабілася ад гэтага непрыемна, тым мацней, што я не чакаў таго, не з'явілася нават жадайне вады напіцца (пра што таксама трэба змоўчваць, каб той, у каго ты нечаканы госць, не адчуў сябе прыніжаным). Таму яшчэ і гэта аддаляла ад нас прадхмет сустрэчы.

Да вокан другога паверха, на якім мы знаходзіліся, высілася ўрослая груша, абсыпаўшыся квеценню так, што здавалася: вось выпаў перадкалядны бялюсенькі снег і мы абодва грэемся ля печкі, перакідваючыся дрымотным словам пра будзённае (як ісці ў дасвецце малаціць авёс у маразнечу)... На рэчцы Супраслі, у тым яе месцы, дзе паварочваецца яна на лугоўі Сцюдзянак, ёсць завадзь, на якой разлапушылася водная лілея. Уяўляючы сабе тое буйна-блакітнае закуцце з капіцамі лазнякоў, як бы пачынаю ўчувацца ў тых, хто з вудаю па-гультайску ходзіць на рыбы.

— Цесць нямала ўспамог мяне тысенцамі-тысячамі, ага, каля двухсот даў, — казаў брат, і я амаль не цяміў усяго таго ягонага, маючы ўваччу пясчанае плыткаводдзе пад тою страмізнаю (за яе гарбом — узарваны ў вайну сабор). — I гэта, ведаеш, засмактала мяне... Усё сваё жыццё будаваўся наш бацька, ага, цяперака і я! Ён не пабачыў свету, не пакаштаваў яго, і мяне тое ж чакае... Калі закончыцца гэтае ўгнезджванне?