Сакрат Яновіч - Самасей

— Га-лё! А-алё!.. Здрастуй! Здрастуй жа, цётачка даражэнь-кая! Што чуваць у вас? Вот харашо...

Брат пераваліўся на жывот, прыўзняўся на руках, чуйна ўставіўшыся некуды. Мяне душыў смех ад ягонага выгляду — нагадваў ён мне паршука ў лужы, якога патрывожылі. Мы выгледзелі, між рэдкага сасонніку, што воддаль яснеючы асабняк з прыстойнаю агароджаю, газон і кветкі, ахайны садок. У расчыненым наросхліст ваконцы мансарды, збоч балконіка з відочным на ім столікам ды парай плеценых крэсельцаў, круцілася дзяўчына ў купальным касцюме філіграннага колеру (валошка-вага?), бачна маладзіца. Яна паварочвалася да таго голасу і пацяшалася з яго, сыплючы іскаркі прырагатку. — I не боязна ёй тут, на бязлюддзі?

— Хацеў бы нябось з такою паначаваць, га? — маргнуў да мяне брат.

— Пэўна, у Гродна звоніць, — я гэтак яму. Я вырашыў сказаць, з чым вось прыехаў да яго. — Слухай, хату па бацьках трэба затрымаць у нашых руках, і будынкі...

— А-яй-яй, якія грудкі ў яе ды заднічка! — Паддаваў ён сабе жару, добра чуючы, пра што я гэта яму. На яго шчокі выплывалі ледзь прыкметныя белыя плямы, і я ведаў, што зараз у ім адбудзецца. — Хату табе, ага, хату... — устаў з зямлі, як пасля ўдару кулаком у яго, і накіраваў на мяне свой раз'ятраны зрок. — У мяне свая ёсць, а ў ёй да самай магілы работы мне! Ці ты ведаеш, што гэта значыць у нашым краі будавацца? Паўжыцця пойдзе на тое! Так і злічвай, ага: што ні мураванка — капец мужчыне, вітанні дзядулі! Глянь, што з мяне засталося... А я ж маладзейшы за цябе на гадоў дзесяць і павінен яшчэ...

— Чаго ты крычыш?! — I ён ураз апусціў вушы: стары завяшчаў жа ўсё яму, бо я і так абсталяваўся на казённым лёгкахлеб'і.

Брату, відавочна, і надалей няўцям тое, чаго недаслухаў быў ад нябожчыка, — што: можна мець і са свае працы дом, як шклянку, і легкавушку, і разам з гэтым ні трохі не жыць. Мы ж, здаецца, дабіваемся ўмоваў сабе як бы па-другагодніцку, не ўмеючы пакарыстацца тымі, якія засталі, зрэшты, і не разумеючы іх. Чаму з намі так? Ад найміцкага інстынкту ганьбы гнязда? Строгі вецер веку пудзіць нас гэтак ды падводзіць.

— Ты ж паглянь: птушак, і тых ёсць болей у горадзе, цяплей у ім і ежы папоўніцы на сметніках, ага, колькі асушкаў хлеба ды ўсякае ўсячыны! — Абрыд мне ён, гэты мой брат.

Запахацела дзікім лубінам. Паазіраўшыся —прыйшла да мяне нейкая ўпэўненасць у тым, што трэба спадзявацца на вялікае лета. «Вось каб агароджу такую сучасную вакол, бацькоўскага жытла паставіць, жалезную і на падмурку з камянёў, і абсталяваць санітарыят з ванным пакоем, і цэнтральнае абаграванне з чыгуннымі батарэямі, і веранду пабудаваць, а агарод з садам — на англійскі манер... Ён жа, хоць і брат для мяне, не падможа». Смутак насеў на грудзі, і рабілася нават няёмка мне таму, што надумаў я яму надакучваць нечым далёкім, у рэшце рэшт, паўзабытым і, відаць, прыкрым, спрабаваўшы прымножыць абавязкаў у разгар ягонага клапоцця. Я і сам не надта рады гэтай бацькаўшчыне, усё мазоліла мяне, што нельга ж пакінуць яе на пустапаш, але не пакінуць яшчэ цяжэй. Прытым не мог я раскусіць існасці ўцёкаў людзей ад кроўнае зямлі, нягледзячы на яснае сваёй разумнасцю тлумачэнне гэтае з'явы. Душа бунтава-лася, не прымала аргументоўкі. «Гарады нам — гэта фабрыка паляпшэння долі.. »

Сцішнаватасць халодзіць нутро, калі ўявіць тую незлічонасць пакаленняў, што ад самае бяспамятнае даўніны прагаравалі на тых васьмушках ды чацвяртушках палёў, на якіх і кумячка нямаш, каб не быў перасыпаны вузлаватымі ад працы пальцамі, у цэлых ваколлях ды абшарах, зарастаючых цяпер выпадковымі маладнякамі, пералескамі. Сэрца сохне і цвярдзее, калі ўдумацца, што чалавечнасць у чалавеку залежыць усё-такі ад... жывата. У існаванні, аднак, грубы сэнс, быццам гвалт — сутнасць ягонага працягу. Уражлівасць ды прыгажосць немагчымыя без хлеба? Як не чуваць пра народы бедныя, але культурныя.

Ні стуль ні ссюль, самому сабе да ўздзіву раптоўна раз'юшыўся я з болем і з дрыжыкамі. I толькі цудам устаяў, не грымнуўся вобземлю. З маіх вуснаў паляцелі фразы, за якія брат — зусім справядліва — мог бы даць мне ў зубы.

— Я бачу, абражае цябе мой клопат пра бацькаўшчыну?! — закіпеў я. — Кажуць: пакажы родзіча свайго, а мы скажам, хто ты сам ёсць! Ты ахвотней байструком хацеў бы быць?.. Цябе найагідная лаянка не апякае так, як беларуская мова!.. Не вырачвайся, калі ласка, на мяне!.. Халоп ты!.. Падонак эпохі!.. Адукаванец, якому здаецца, што і тэлефон згарыць ад нашага слова роднага!.. Забабоннік, якому ўсякае зло жыццёвае толькі ад беларушчыны можа быць... Думаеш, напраўду вылез ты з хлявоў на паркеты?!. Сынок твой саромеецца цябе, бо ты яму чарнамазнік, але табе гэта падабаецца, бацьку князя як быццам будучага, ідыёт!.. I жонка твая, як і ты!.. Абое рабое! Парабкі, што не могуць жыць без пана, дык дзетак сваіх панкамі гадуюць, цемната вучоная, але нявыхаваная!.. Бядота халерная пры грашах, але без душы!..